فرهاد و شیرین

فرهاد و شیرین

نویسنده: شعله نی ریزی
تصحیح : مختار کمیلی
ناشر: بنیاد فارس شناسی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 405
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ نوشته تقدیمی دارد

مروری بر کتاب

ادبیات غنایی از آنجا که منعکس کننده احساسات و علاقه شخصی و اجتماعی شاعران است، از دیرباز در فرهنگ و هنر فارس تجلی درخوری داشته است. یکی از گونه های اصلی ادب غنایی، منظومه های داستانی عاشقانه هستند که نشانه های شفاهی آنها در ادبیات دوره هخامنشی نیز به صورت پراکنده دیده می شود و انتشار مکتوب آنها را در ادب اشکانی و ساسانی به خوبی می توان دید.

سرایش داستانهای عاشقانه فارسی در ادبیات دری پس از اسلام، ابتدا در ادبیات پراکنده شاعران دره سامانی دیده می شود؛ ولی به حق دوره رواج آن را می توان در نیمه اول قرن پنجم دانست.

یکی از آوازه‌مندترین شاعران نی‌ریزی در دوره قاجار، محمدجعفرخان متخلّص به شعله، فرزند مرحوم محمدباقرخان است که زندگی‌نامه و نمونه‌هایی از سروده‌های وی در تذکره‌هایی چون تذکره شعاعیه، مرآت الفصاحه، تذکره سازگار، دانشمندان و سخن سرایان فارسی آمده است. شعله نی‌ریزی چنانکه در تقریظ نوشته شده بر منظومه‌ فرهاد و شیرین او آمده، شاعری پرکار و «قصاید و قطعاتش غیرمحدود و غزلیاتش نا‌محصور» بوده و بنابراین دارای دیوان بوده است. در تذکره شعاعیه آمده که: «از قرار تقریر خودش صاحب دیوان است».

اثر نامی شعله نی‌ریز، فرهاد و شیرین (خسرو و شیرین) است که خوشبختانه دست‌نویس‌های متعددی از آن وجود دارد و سه بار به زیور چاپ سنگی و دو‌بار به حِلیه (زینت) چاپ سربی آراسته شده است. نخستین چاپ سربی این مجموعه به وسیله کتابفروشی معرفت شیراز با مقدمه زنده‌یاد دکتر نورانی وصال صورت گرفته است. تاریخ انتشار این چاپ در کتاب نیامده است اما درالذریعه قید شده که سال ۱۳۸۴ مهشیدی تاریخ انتشار آن است. به جز چاپ معرفت شیراز، نگارنده، این منظومه عاشقانه را در سال ۱۳۹۰ تصحیح انتقادی نمود و بنیاد  فارس‌شناسی آن را به حلیه چاپ آراست.

مهم‌ترین و تنها اثر مدون شعله نی‌ریزی، مثنوی فرهاد و شیرین است. این مثنوی به تقلید از مثنوی خسرو و شیرین نظامی گنجوی به بحر هزج مثمن مقصور در داستان عشق خسرو به شیرین و عشق فرهاد به شیرین سروده شده است. شعله این مثنوی را به معتمدالدوله فرهاد میرزا تقدیم کرده و به گفته مؤلف تذکره مرآت الفصاحه، صد تومان از معتمدالدوله انعام گرفته است. این موضوع که وی برای تقرب به دستگاه فرهاد میرزا و عذر گناهان گذشته آن را به نظم آورده است، چندان صحیح به نظر نمی‌رسد. زیرا چنانکه در خاتمه مثنوی سروده، وی طبعی بلند و همتی عالی داشته و نیازی به توجه و عنایت دیگران نداشته است:

    مرا در سفره گر نان جَوین است                            چه بندم در مرا در خانه این است
نیارم روی دل در سفره کس                                  که این نان جوینِ من، مرا بس
      چو در کنج قناعت کرده‌ام جای                                 چرا بیش از گلیم خود کشم پای  

 ظاهراً وی این مثنوی را به خواهش و درخواست دوستان و همدمان خود سروده است:

 حریفان لب به طعنم باز کردند                                  ملامت هر طرف آغاز کردند
که تا چندت چنین خاموش بودن                           زبان بستن سراپا گوش بودن
    زبان بگشا که چون افزون شود غم                       چو بیرون آید از دل، غم شود کم
    چو دیدم همدمان را سخت در کار                        سخن سر کردم از خاطر به‌ناچار

همچنین پس از پایان یافتن داستان خسرو و شیرین و بعد از خاتمه کتاب، مثنوی‌ای در مدح معتمدالدوله فرهاد میرزا سروده که به‌احتمال، بعدها ضمیمه این کتاب آورده شده است.  این موضوع خود نشان‌دهنده آن است که شاعر، این سروده را به جهت تقرب به فرهاد میرزا نسروده است.

فهرست

زندگی نامه شعله نی ریزی
آثار شعله نی ریزی
دست نوشته های فرهاد و شیرین شعله
و...