فردوسی و شعر او

فردوسی و شعر او

نویسنده: مجتبی مینوی
ناشر: دهخدا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 246
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 2 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

اطّلاع ما از احوال و سرگذشت زندگانی هیچ یک از شعرا و نویسندگان و دانشمندان خودمان کامل نیست. مشتی قصص باطل یا کم اعتبار یا مورد شک درباره هر یک از ایشان بدست ما رسیده است که نسل‌های متوالی از یکدیگر نقل کرده‌اند و بسیاری از اوقات نامی هم از مأخذ خود نبرده‌اند، و هر یک از ناقلین برحسب ذوق و قوّۀ تصوّر خویش جزئیاتی در میان منقولات خود گنجانیده است.

غالب تذکره نویسان عصر اخیر هم، تا چند سال پیش، همان مطالب را از کتب مختلف جمع‌آوری کرده و بی‌اینکه در صحت و سقم آنها قوّۀ نقّادی بکار برند و غثّ و سمین را از یکدیگر تمیز دهند دنبال یکدیگر نقل کرده‌اند؛ و حتی گاهی دلایل و براهین نادرست بر صحت آن مطالب سقیم و مجعول اقامه می‌کنند و در حقیقت می‌خواهند افسانه‌ها را به زور استدلال به‌مرتبۀ حقایق تاریخی ارتقا دهند. عین این حال در کار لغت نویسان نیز مشهود است که گفته‌های یکدیگر را بدون نقّادی نقل می‌کنند.

گاه‌گاهی قطعه خبری صحیح و متقن و منطقی در میان آن افسانه‌ها بدست ما می‌رسد که بقوّت آن باید برخی از منقولات سابق را ابطال کنیم و افسانه‌ها را بدست فراموشی بسپاریم. ولی مادام که مردمانی بی‌اطّلاع از موازین و اصول تحقیق، به صرف اینکه می‌توانند بخوانند و بنویسند، قلم بدست می‌گیرند و همان منقولات افسانه‌ای را تکرار می‌کنند امید اینکه معلومات عامّه در این موضوع‌های تحقیقی روی صحّت ببیند مقطوع است.

تکرار مطالب در مآخذ مختلف مادام که از این نوع باشد دالّ بر صحّتِ مطلب و نشانۀ اتفاق روایت نیست و مرد طالب حقیقت که اهل بحث و فحص باشد بدان اکتفا نتواند کرد. روش تازه‌ای به‌متابعت محققین اروپایی و یکی دو تن از متتبّعین شرقی و ایرانی در این اواخر متداول شده است از برای جستجو کردن در کتب و آثار خامۀ خود نویسندگان و بیرون کشیدن مطالب راجع به احوال آنان از اقوال خودشان و مقابله کردن آنها با معلوماتی که از خارج بدست آمده است و نقادی کردن آنها و کشف حقیقت واقع از این ممرّ؛ و امید می‌رود که اگر این روش ادامه یابد و تکامل پذیرد و تعمیم حاصل کند به تدریج بتوان احوال یکایک نویسندگان و دانشمندان و شعرای سلف را تا حدّی معلوم کرد و بر روی کاغذ آورد.بنده در این رساله که ر اجع به فردوسی تحریر کرده‌ام سعی کرده‌ام به این شیوه عمل کنم…

کتاب حاضر بنام فردوسی و شعر او و نخستین نشریه از جمله انتشاراتی است که به مناسبت مرمت اساسی و توسعه ساختمان و باغ آرامگاه حکیم فردوسی طبع و منتشر می شود و به شناسایی فردوسی و نقد و بررسی شاهنامه، نیز تاثیرپذیری فردوسی از آثار پیش از خود و اشعاری که در منسوب بودن آن‌ها به فردوسی محل تردید است، اختصاص یافته است.

بر این اساس، نویسنده ابتدا خلاصه‌ای از داستان‌های شاهنامه را بازگو کرده، سپس می‌گوید: "شاهنامه‌ی فردوسی برای مردم ایران از سه لحاظ مهم است: اول این که یکی از آثار هنری ـ ادبی بسیار بزرگ است و از طبع و قریحه‌ی یکی از شعرای بزرگ قوم ایرانی زاده است و بر اثر همت و پشتکار و فداکاری او و بیست‌سال خون جگر خوردن او به وجود آمده است.
دوم این که تاریخ داستانی و حکایات نیاکان ملت ایران را شامل است و درحکم نسب‌نامه‌ی این قوم است. سوم این که زبان آن فارسی است و فارسی، محکم‌ترین زنجیر علقه و ارتباط طوایفی است که در خاک ایران ساکنند".

وی سپس، سهم فردوسی را در استوار ساختن اساس زبان فارسی و حفظ قصه‌های قدیم ایران و ادبیات باستانی، بازگو می‌کند و با اشاره به تاثیرپذیری او از اشعار دقیقی، نیز شاهنامه‌ی منثور ابومنصوری، هنر فردوسی را در منظوم ساختن عبارات منثور شاهنامه‌ی منصوری و توصیفات و خیالات شاعرانه‌ی او می‌داند. "اشعار مورد شک"، "داستان‌های ایران قبل و بعد از شاهنامه" و درج ابیاتی از شاهنامه، از بخش‌های دیگر این پژوهش است.

در نخستین فصل کتاب خلاصه بسیار مختصر از مضامین شاهنامه و در فصل دوازدهم منتخباتی از اشعار آن کتاب گرانمایه را مذکور داشته اند...