فرخ نامه

نویسنده: ابوبکر مطهر جمالی یزدی - ایرج افشار
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 412
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب 
 

دایره المعارف علوم و فنون و عقاید

آقای ایرج افشار در مقدمه این اثر می‌نویسد:

 «اگر چه باعث اصلی بر تصحیح و چاپ فرخ نامه جمالی توسط نویسنده این سطور مخصوصا فوائد سبکی و لغوی کتاب است، در عین حال او را اعتقادی راسخ است که نشر همه متون قدیمی زبان فارسی از وظایف و تکالیف قطعی ما ایرانیان است. اگر هم در چنین کتاب‌هایی محتوی عقاید خرافی و نکات نیمه علمی و حتی غیرعلمی باشد، از لحاظ تحقیق در تاریخ علوم تجربی و نحوه تفکر و تعقل علمی پیشینگان انتشار این نوع متون کاری موجه و کاملا معقول و صحیح است.

 کسانی که می‌گویند نشر مطالب مرده و اطلاعات غیراساسی این نوع کتب موجب گمراهی و اشتباه و حتی غیرمفید است، تعمق و تصرف کافی نسبت به تاریخ علم ندارند. اگر رمل و جفر و سحر و جادو و حتی طب تجربی و مداواهای غیربهداشتی اما سنتی قدیم با موازین و معیارهای علمی امروز تباین دارد، ولی بدون تردید تکوین علم و رسیدن پایه‌های آن به مراتب و مدارج کنونی طبعا و متوالیا بر اثر وجود و به کار بردن همان علوم خرافه گونه و مسخره نمای قدیمی است که به چشم انتقادکنندگان کم مایه و بی پایه می‌آید.»

از این کتاب در برخی فهارس با نام فرح نامه نیز یاد شده است که محقق معتقد است با توجه به اینکه در غالب نسخ خطی فرخ نامه ضبط شده است، فرح نامه را باید نادرست دانست. کتاب مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی- درباره مولف و کتاب- و ۱۶ مقاله است. هر یک از مقالات نیز مشتمل بر فصولی است. کتاب فرخ نامه اثری است که از نثر فاخر و سرشار از تشخیص قرن ششم هجری حکایت می‌کند و خواننده را نه تنها با چنین نثر روان و معتبری آشنا و مانوس می‌سازد، بلکه نمونه‌ای بارز از نثر دوران فارسی میانه بعد از اسلام را نیز به دست می‌دهد.

در تمدن اسلامی، کتبی که به بحث در منافع جانوران و خواص نباتات و اشیاء و بیان صناعات معمول زمان و علوم تجربی و فنون عملی اختصاص داشته و در حکم دائره المعارف امروزه بوده، متعدد است. اگرچه در این نوع کتب عقاید عجیب و غریب و خرافه نما به کثرت دیده می‌شود از لحاظ تاریخ اندیشه بشری و نحوه تفکرات علمی و پیشرفت تمدن، این آثار از مآخذ اصیل دست اول به شمار می‌آید و مشتمل بر نوادر اقوال و اطلاعات مفید است. اگرچه شاید نکات علمی این اثر امروزه چندان استوار به نظر نیاید ولی با این حال نگاهی به چنین متونی برای آشنایی با تاریخ علوم مفید است.

در این کتاب درباره منافع انسان و چهارپایان، طیور و خزندگان و حشرات، اشجار و گلها و سبزیجات، جواهرات و سنگ‌های قیمتی، شناخت داروها، خاصیت روغن‌ها، زهرها و پادزهرها و خواتیم ستارگان و مانند آن مطالب متنوعی شده است. 
کتاب به کوشش ایرج افشار منتشر شده است. وی در ابتدای اثر مقدمه‌ای پیرامون زندگی مؤلف و معرفی اجمالی فرخ نامه و نسخه‌های خطی موجود از این کتاب نگاشته و همچنین به شیوه تصحیح این اثر اشاره کرده است.

فهرست مطالب کتاب در ابتدای اثر آمده است. در انتهای کتاب نیز در پیوستی، یادداشت‌هایی از غلامرضا طاهر، علی رواقی، عبدالرحمن عمادی و ژیلبر لازار پیرامون این اثر آورده شده است. همچنین فهرست توضیحات و اصطلاحات، مفردات دارویی، جانوران، گیاهان، ابزارها، اعلام اشخاص، کتب و اعلام جغرافیایی در انتهای کتاب آمده است.