فراسوی روشنگری

نویسنده:  فرشاد شریعت
ناشر: دانشگاه امام صادق (ع)
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 292
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

فراسوی روشنگری کتابی است که هم‌اکنون پیش روی مخاطبینِ حوزه اندیشه سیاسی و نیز دو حوزه تمدن غربی و تمدن اسلامی قرار می­گیرد. کثرت مشاهدات، پشتوانه تاریخی گسترده در دو حوزه مورد بحث، و حلقه‌های مفقوده نظری در ارتباط بین دو حوزه فلسفه سیاسی و تاریخ فلسفه، از جمله مسائلی بود که طرح نظریه­ای را که در این کتاب از آن بحث می­کنم، دشوار می­کرد. یکی از مسائل پیچیده موجود، بحث گذار تاریخی یا پرسشِ گذار از دموکراسی بود؛ که آیا باید تجارب تاریخی موجود را رها کرد و به هدفی آرمانی رسید؟ مسئله دیگر گذار به دموکراسی بود. یعنی اینکه آیا آرمان ما در نقطه آغاز، همان دموکراسی است؟ که تجربه شده است.

پرسش اول خیال‌پردازی و پرسش دوم بسیار واقع‌گرایانه و در عین حال منفعلانه و سرسختانه است. این دو پرسش و فرو غلتیدن در آرمان‌گرایی یا واقع‌گرایی سرسختانه را جای خود، در کتاب بحث کرده­ام؛ و اینکه معمولاً در یک چنین دو راهی، تاریخ و تجریه زندگی و فشار‌های پیرامونی، جامعه سیاسی را‌ به‌سمت انتخاب دوم سوق می­دهد؛ چه بخواهیم، و چه نخواهیم. چه باور داشته باشیم، و چه باور نداشته باشیم. این انتخاب، حاصل ارتباط انسان با طبیعت و جوامع انسانی است؛ و پایان راه در مکتبی که باور آن در طبیعت پایان می­یابد؛ یا وضعی که تحت فشار یک قدرت سیاسی مجبور است به آن تن دهد. لکن برای جامعه سیاسی شریعت باور، گریز راه دیگری نیز به‌عنوان راه میانه وجود دارد؛ که تخیلی محض و واقع‌گرایی سرسختا‌نه نباشد.

فراسوی روشنگری نشان می­دهد که چرا و چگونه نظام ولایت فقیه مبتنی بر فقه امامیه می­تواند مردم‌سالاری دینی را در ساخت و بافت جمهوریت، از شکلی خطی و تاریخی جدا کند و آن را در فراسوی روشنگری بازخوانی کند. وضعیتی که غفلت از آن سرانجامش، بازگشت به قهقراء و فرو غلتیدن در غرب جدید و مآلاً مغفول ماندن منابع عظیم در سعادت اخروی است. نیز ممکن است با دستاوردهای اندکی از کسب ثروت دنیوی همراه باشد. پس در یک‌سو پذیرش جامعیت، حداقل به صورت یک فرض برای روشنگری مدرن، و در سوی دیگر آرمان‌گرایی، تا جایی که امکان دارد.

لکن فراسوی روشنگری مدعی است که با توجه به منابع موجود مادی و معنوی ناچاریم و می­توانیم از سیر خطی و ویگیش خارج شویم و تمدن اسلامی را در خارج از حاکمیت تمدن جدید پایه‌ریزی کنیم. اینکه می­گویم ناچاریم، معطوف به مشاهداتی است که از فصل دوم تا هفتم در این کتاب عرضه شده است؛ مشاهدات دقیقِ نظری، تجربی و تاریخی، که در طول نزدیک به سه دهه تمرکز و پژوهش و قریب به دو دهه تدریس در این حوزه از دانش و معرفت، که در فراسوی روشنگری معروض می­گردد.