فارابی و فلسفه هنر دینی

نویسنده: نادیا مفتونی
ناشر: سروش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 294
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

کتاب حاضر نگاهی نو و جامع به آثار فارابی دارد. نویسنده با اشاره به دیدگاه مشهور فارابی در بحث "مدینه فاضله" یادآور می شود که ایشان هنرمندان را در کنار خطیبان و سخنواران دینی در مرتبه دوم مدینه فاضله گنجانده است؛ به طوری که این دو گروه، نقش دو بازوی حکومت فاضله را ایفا می کنند. سپس با پرداختن به آرای دیگر فارابی در آثار مختلف همراه با تفسیرهای متناسب، فلسفه هنری فارابی را ترسیم و تدوین می کند. این اثر در هفت نگاره تدوین شده است.

محققان آثار فیلسوف نامور ابونصر فارابی، مشهور به معلم ثانی، بعدی از تفکر وی را مورد کم توجهی یا غفلت کامل قرار داده اند؛ اندیشمندان ایرانی، عرب، ترک، افغان و قزاق هرکدام او را از آن خود دانسته و درباره اش بسیار نوشته و سمینارها برپا داشته اند. با این حال او در کتابهای "فلسفه هنر" غریب و مهجور است. نویسندگان و محققان این گستره، اعم از داخلی و خارجی، آثار فیلسوفانی چون افلاطون، ارسطو، افلوطین، کانت، هگل، نیچه، هیدگر و ... را مورد توجه قرار می دهند اما از آرای فارابی در این حوزه برنمی خورند و از او یاد نمی کنند.

نگاره اول با نام "زیبای مطلق"، با "زیبایی" آغاز شده که کهن ترین مسئله فیلسوفان است. در نگاره دوم "چیستی هنر"، نحوه ارتباط هنر و دین تبیین شده است. نگاره سوم کتاب به ابعاد "وجودشناختی هنر" و هنر دینیاختصاص دارد و مسائلی چون: خلاقیت های هنری از کجا ناشی می شود، و ابداعات هنری و صورخیالی ذهن هنرمند چه مرتبه ای از عالم وجود را تشکیلمی دهند، مورد توجه قرار گرفته است. در نگاره چهارم به"کارکردهای سیاسی، اجتماعی و اخلاقی هنر در فلسفه فارابی"پرداخته می شود.

نویسنده در نگاره پنجم به"مطالعه موردپژوهانه در هنر دینی" می پردازد و در این باب نمایشنامه "مارزنگی" بررسی شده است. نگاره ششم، "ترازوهای نقد"، به مسئله حساس و مهم نقد و سنجش عنصر مقوم هنر، یعنی خیال اختصاص دارد تا با شفاف کردن ملاک ها و ترازوهای گوناگون نقد، همچون ترازوی خوب و بد، ملاک راست و دروغ، یا معیار زشت و زیبا، جهان و حیثیات مختلف نقد هنری را از یکدیگر تفکیک کند. ارتباط تنگاتنگی که مسئله ماهیت هنرمند فاضله و هویت هنر دینی و نقش اجتماعی هنر و هنرمند با نظریه حکومت در مدینه فاضله دارد، سبب شده تا نویسنده در نگاره هفتم، "ساختار حکومتی مدینه فاضله"، به حکومت، سیاست و ساختار اجتماعی در مدینه فاضله بپردازد.