غازان نامه منظوم

غازان نامه منظوم

نویسنده: نوری اژدری
به كوشش:  محمود مدبری
ناشر: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 410
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب 

از قرن هشتم هجری

ز شهنامه کردم تبرا نخست      غزان‌نامه نامش نهادم درست

غازان نامه منظومه ای تاریخی - حماسی متعلق به قرن هشتم است اثر نورالدین بن شمس الدین محمد اژدری، متخلص به «نوری»، از شاعران ناشناخته که دوران حیات او مقارن بوده است با اواخر عصر ایلخانی و آغاز دوره آل جلایر. او این مثنوی را، به نام سلطان اویس جلایری، به سال 758 هجری آغاز کرده و در سال 763 هجری به پایان برده است.

در تذکره ها و کتاب های تاریخ و ادب، از احوال این شاعر اطلاعی ثبت نشده است. یگانه منبع اطلاعات ما مقدمه منثور غازان نامه منظوم و نیز مطالبی است که خود شاعر در سرآغاز و خاتمه منظومه آورده است، از این قبیل که هنگام سرایش منظومه پنجاه ساله بوده و «نوری» تخلص می کرده است.

منظومه، به تقلید از شاهنامه فردوسی، در بحر متقارب، و شمار ابیات آن بیش از 8700 است. شاعر، در آن، شرح احوال سلطان غازان خان، ایلخان بزرگ، را آورده و مباحث تاریخی را با مایه های داستانی آمیخته و به شخصیت آن سلطان جلوه ای دیگر داده است......

تاریخ دقیق به گفتۀ خود نوری اژدری، سرودن نگارش این اثر به گفته مؤلف آن در سال ۷۵۸ آغاز شده و تا سال ۷۶۳ ادامه یافته است. صفا ، نوری اژدری را پسر شمس‌الدین کاشی دانسته وگفته که وی اثر پدرش را به نام خود درآورده است. و مصحح غازان‌نامه اثری منظوم از شمس‌الدین کاشی را اثری مستقل از غازان نامۀ منظوم دانسته است.بیشتر اشعار غازان‌نامه دربارۀ غازان‌خان، ایلخان مغول ، است و به همین سبب این کتاب، غازان‌نامه نامیده شده است. 

 دربارۀ سرآیندۀ این اثر اطلاع چندانی در دست نیست. او تنها در خلال اشعارش دربارۀ خود اطلاعات مختصری داده و به تخلص خود، که «نوری» است اشاره کرده است.  در ابتدای این اثر مقدمۀ منثوری وجود دارد که اطلاعاتی درباره مؤلف داده استو این‌که احتمالاً کاتب غازان‌نامه، آن را یک قرن پس از سراینده، آن نگاشته است.بنا براین مقدمه، نوری اژدری که با لقبهای بلندی از او یاد شده، پسر خواجه شمس‌الدین محمد اژدری است که در ایام حکومت غازان‌خان مقام وزارت داشته است.  اما در صحت این مطلب تردید است، زیرا در هیچ‌یک از آثاربجا در دورۀ غازان‌خان و همچنین کتابهایی که در ذکر وزیران است، ذکری از نام وی نیامده است تا بتوان این موضوع را به اثبات رساند.غازان‌نامه با اشعاری در ستایش خداوند ، در مراتب خرد و آفرینش عالم و ستایش حضرت محمد - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم -آغاز شده است و با مدح سلطان اویس جلایری ادامه می‌یابد. 

او اشعارش را با ذکر پادشاهی چنگیزخان ، اوگتای ، هولاکو ، اباقاخان، احمد تگودار، ارغون، گیخاتو و نبرد امرایی چون امیرنوروز ادامه می‌دهد.  ضمن آن‌که وی در خلال این اشعار، اخبار راجع به وقایعی که مربوط به غازان‌خان نیز بوده است ذکر کرده است.

محتوای این اثر بیش‌تر درباره پادشاهی غازان‌خان است و از این پس به حکومت رسیدن غازان‌خان و وقایع جزئی آن پرداخته شده است، وقایعی چون جنگهای مختلف امیرنوروز، چون جنگ با ترکان، رفتن غازان‌خان به بغداد ، نامه‌نگاریهای امیرنوروز باه پادشاه مصر و شام ،  وزارت رشیدالدین فضل‌الله،  ازدواج غازان با کرامون خاتون،  جنگ غازان‌خان با مصر و شام ،  بازگشت غازان‌ به آذربایجان و مهمان شدن توسط خواجه‌نصیرالدین طوسی ، که البته این مطلب صحت تاریخی ندارد،. زیرا خواجه نصیرالدین‌ طوسی (متوفی ۶۷۲) معاصر با هولاکوخان بوده است و در این زمان مذکور، در قید حیات نبوده است.

در ادامه دوره دوم جنگ غازان‌خان با مصر و شام. خطبه خواندن غازان‌. از میان بردن آیینهای بد و بنیان نهادن آیین‌های خوب، همچون از میان بردن رسم قمار و شراب ، اندرز دادن غازان‌خان به رعایا و ولیعهد قرار دادن اولجایتو ، و بنا کردن قبّه مسجد و مدرسه ارس و ابواب البّر و موقوفات آن و شروطی که برای رعایایش مقرر کرده بود.  آخرین مطلب کتاب وفات غازان‌خان است.

غزان آمد آن شاه با دین و داد
به تخت پدر تاج بر سر نهاد

تو گویی که از بهر شاهی درست
بپرورد پروردگارش نخست

از آن پس که یزدان جهان آفرید
شهِ همچو غازان نیامد پدید

به دین و به داد و به رای و هنر
به نام و نژاد و به ارج و گهر

***

زِ مادر سرانجام هر کس که زاد
سَرَش را به خاک اَندَر آورد باد
خُنُک تن کَز او با دل شاد رفت
نیامد به باد و نه بر باد رفت
سخن بشنو از پیر دِیر کهن
که باشد همی جان باقی سخن
که ما را زمانه به سر بَرگُذشت
بد و نیک بسیار شد سرگذشت
تو ای پور نوباوهٔ روزگار
جهانِ دُژَم را به بازی مدار
که ما از پِی یکدگر بگذریم
رَه زندگی تا اَبَد نَسپُریم»