عقد العلی للموقف الاعلی

عقد العلی للموقف الاعلی

نویسنده: افضل الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی
مصحح: علیمحمد عامری نائینی
مقدمه: محمدابراهیم باستانی پاریزی 
ناشر: روزبهان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 182
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1356 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ روکش کتاب زدگی و افتادگی دارد

مروری بر کتاب

کتابى است در پنج فصل، قسم اول درباره اواخر دولت سلجوقیان و روزگار فترت کرمان، قسم دوم درباره علبه غزان، تسلط ملک دینار بر کرمان، قسم سوم در مورد عدالت خواهى و شرح اخالق ملوک و ذکر ملوک کرمان وویژگی‌هاى جغرافیایى ووقایع تاریخى آنجا، قسم چهارم در ستایش قوام‌الدین وزیر قسم پنجم درشرح حال مؤلف.

کتاب حاضر را اغلب، تاریخ عهد ملک دینار مى دانند. تألیف این کتاب در سنین پیرى او صورت گرفته چنان که گوید: «در حالت این جمع، ملال خاطر و کلال ضمایر و پریشانى دل غالب است و کبوتر حال در مخالب شاهین نوایب، دانه دل در آسیا آس شده است. لاجرم غبار آسیا بر موى نشسته است و کافور تجارب بر مشک ذوایب پاشیده.» بنابر این، عقدالعلى یک کتاب ادبى و حکمتى زیباى پر ارزش است که از نظر سبک انشان و نگارش هم از امهات کتب فارسى به شمار مى رود و از بهترین نمونه‌هاى سبک متین عصر سلجوقى شمرده می‌شود، و ترکیبات و استعارات خاص و عبارات و کلماتى که در آن به کار رفته است ازشواهد متقن انشاء صحیح زبان فارسى است.

داستانها و اشعار دلنشین و حکمت‌ها و پندهایى که خصوصا در مورد سلوک ملوک و سیاست مدن و دولت دارى و حکومت نگاشته شد و نتیجه سالها تجربت و ممارست مؤلف است از بدایع سبک و او به شمار مى رود. علاوه بر اطلاعات تاریخى درباره اواخر نبى قارود وایل سلطه غزان در کرمان، داراى نثرى مصنوع وآراسته از نوع نثر قرن ششم است. و پر از ابراز افضل در فنون و صنایع ادبى و اشعار و امثال عربى و مسائل فلسفى می‌باشد. گرچه نثر برخى جایهاى کتاب ساده تر و بى پیرایه تراست.

افضل‌الدین کرمانى در کتاب به هنگام تشریح حوادث کرمان و شهر بم در خصوص این شهر مى‌نویسد: «...و از بلاد کرمان شهر بم است. ولایتى معمور و بسیار مرتفع و در مثل است که هیچ چشمى در زمین، بم بى‌ارتفاع ندیده است. از آنجا ابریشم تولید می‌شود و جامهاى مرتفع (گران قیمت). آنجا شهرى است حصین و سورى متین در میان شهر کوهى منیع و بر روى قلعه‌اى رفیع.» در بخش دیگرى از همین کتاب مى‌خوانیم: «ولایت بم حکایت از بهشت می‎کرد. خطه‌اى داراى نعمتهاى متعدد و فرمانروایى عادل و راه و روش مردمان آن مشخص و شهرى پاک» در کتاب بیشترین آگاهیها را دربار بندر تیس داده است؛ بنا به نوشته او، از این بندر کالاهاى بسیار، از راه بازرگانى و دستمزد کشتیها به خزان پادشاه مى‌رسیده، و تیس بندرگاه مردم هند، سند، حبشه، زنگبار، مصر، دیار عرب، عمان و بحرین بوده است.

وى از فراورده‌هاى کمیاب و نیز برده‌هاى هندى، حبشى و زنگى سخن گفته است که هم آنها را از تیس به جاهاى دیگر می‌برده‌اند. در همین زمان است که این بندر از دیدگاه بازرگانى بر هرمز -- که رو ب‍-ه ویران‍-‍ى ب‍-ود -- ب‍-رت‍-رى ی‍-‍افت پس از درگذشت ملک طغرل، و رو به زوال نهادن جیرفت و قمادین، کاروانهاى بازرگانى مسیر خود را از بندر تیس برمى‌گزیدند و به همین سبب، مردم آن بسیار ثروتمند شده بودند.

افضل، مشیت الهی و تاثیر آن را وراي افعال بشري می داند و با دیدگاه هاي نجومی درصدد تفسیر وقایع کرمان می باشد. نثر این کتاب مصنوع و منشیانه و موضوع اصلی کتاب اوضاع سیاسی، اجتماعی کرمان در زمان زوال سلجوقیان تا روي کار آمدن ملک دینار غز است. این کتاب از آثار ارزشمند تاریخ نگاري و ادبی عصر سلجوقیان می باشد که علاوه بر اطلاعات تاریخی و جغرافیایی ایالت کرمان، یک سیر الملوك براي ارشاد و رهنمود امراي کرمان است.

افضل‌الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی در حدود سال ۵۳۰ هجری قمری در شهر کرمان (و به روایتی در کوهبنان) به دنیا آمد. از وی با عنوان افضل کرمان یا به کنیه اش، ابوحامد نیز یاد می شده‌است. وی نه فقط پزشکی حاذق، بلکه مورخی نکته سنج و فیلسوفی بزرگ بود و نخستین و قدیمی‌ترین تاریخ‌های موجود درباره‌استان پهناور و تاریخی کرمان نیز از آثار او به شمار می‌رود. وی مدت‌ها در دربار سلجوقیان کرمان به شغل دبیری و طبابت اشتغال داشت و همچنین طبیب مخصوص ملک دینار غُزّ بود و افزون بر این، به خاطر جایگاه والایش در دانش پزشکی از یاری و پشتیبانی اتابکان یزد و اولاد طغرل شاه سلجوقی نیز برخوردار بود.

از جمله کتب ارزشمند او «عقد العلی للموقف الاعلی» و«بدایع الزمان فی وقایع کرمان» در جغرافیا و تاریخ کرمان است که به تاریخ افضل شهرت دارد. افضل الدین ابوحامد احمد بن حامد کرمانی در امر پزشکی تبحر داشت و پزشک مخصوص دربار سلاجقه نیز بود، رسالهٔ طبّی بزرگ و پرارجی به نام صلاح الصحاح نیز تألیف نمود که از مهم‌ترین رسالات پزشکی تدوین شده در قرن ششم هجری به زبان فارسی است.