عصر امپراتوری ؛ 1875- 1914

نویسنده: اریک هابسبام
مترجم: ناهید فروغان
ناشر: کتاب آمه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 528
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1392 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب

اثر حاضر تاریخ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قرن نوزدهم را دربرمی گیرد، دورانی که ویژگی آن پیروزی جامعه ی لیبرالی و بورژوایی بود، دوران صلح و آرامشی بی سابقه که به قدرت های بزرگ امکان داد تا مستعمرات را تسخیر کنند، دورانی که آبستن حوادث آینده بود:
جنگ جهانی اول، زایش جنبش های کارگری و سوسیالیستی، پیدایش خاستگاه های ژرف انقلاب روسیه و امپریالیسم غربی. در این عصر است که می توان تکوین جنبه هایی از قرن بیستم را مشاهده کرد.

این کتاب، با آن که نگارنده‌ى آن مورخ است، فقط براى دانشگاهیان نوشته نشده بلکه براى کسانى نیز آموزنده است که خواهان درک جهان‌اند و معتقدند که تاریخ مى‌تواند در این راه به آنان یارى دهد. موضوع این کتاب شرح مبسوط وقایعى نیست که طى چهل سالِ پیش از آغاز جنگ جهانى اول روى داده است، هر چند امیدوارم تصویرى از این دوره به خواننده ارائه دهد. آنان که خواهان اطلاعات بیشترى در این مورد هستند مى‌توانند به‌سهولت به کتاب‌هاى فراوان و گاه بى‌نظیرى مراجعه کنند که در باره‌ى این رویدادها منتشر شده‌اند و مشخصات شمارى از آن‌ها در کتاب‌شناسى انتهاى کتاب حاضر آمده است.

در این کتاب نیز مانند دو کتاب پیشینم (عصر انقلاب 1789- 1848 و عصر سرمایه 1848- 1875) کوشیده‌ام قرن نوزدهم را دریابم و جهان را طىّ دگرگونى‌هاى انقلابى توضیح دهم، ریشه‌هاى اکنون خود را در خاک گذشته جستجو کنم و حتّى گذشته را به‌صورت کلّى منسجم درک کنم و نه چون مجموعه‌یى از موضوع‌هاى متمایز نظیر تاریخ کشورهاى گوناگون، تاریخِ سیاست، اقتصاد، فرهنگ و غیره، که تخصصى شدن تاریخ اغلب ما را به طرف آن سوق داده است. از وقتى که به تاریخ علاقه‌مند شده‌ام، پیوسته خواسته‌ام بدانم که وجوه گوناگون این گذشته چرا و چگونه به یکدیگر متصل شده‌اند.

پس این کتاب (جز در موارد استثنایى) گزارش یا شرحى مستمر نیست. نمایش فضل‌فروشى هم نیست. بر این کتاب منطقى حاکم است، یا به‌طور دقیق‌تر، تلاش شده که اصلى در فصول گوناگون آن دنبال شود. قضاوت در این باب که آیا این تلاش به نتیجه رسیده است یا خیر، با خواننده است، چون من کوشش خود را براى آسان فهم کردن آن براى غیرمورخان انجام داده‌ام.

در این جا لازم مى‌دانم دِین خود را به نویسندگان متعددى که از آثارشان سود جسته‌ام ــ هر چند زیاد پیش آمده است که با آن‌ها مخالف باشم ــ اعلام دارم و به دین بزرگ‌ترم به همکاران و دانشجویانم ــ که پیشنهادهاى‌شان طىّ سال‌ها برایم بسیار مفید بوده است ــ اعتراف کنم. نمى‌دانم چگونه مى‌توانم این دین‌ها را ادا کنم. ایشان، با تشخیص افکار و تذکراتشان، شاید ملامتم کنند که نظریات‌شان را درست درنیافته‌ام، و به‌طور قطع گه‌گاه چنین بوده است. با این همه، لازم است از تمام کسانى که به من یارى دادند تا سال‌ها تأمل در باب این دوره به قالب کتاب درآید، تشکر کنم.

کولژ دوفرانس با دعوتم در سال 1982 براى برگزارى سیزده کنفرانس به من فرصت داد تا متن اولیه‌ام را بنویسم؛ از این مؤسسه و از امانوئل لو روا لادورى، که این دعوت را به او مدیونم، سپاسگزارم. بنیاد لِوِرهولم از 1983 تا 1985 با اعطاى بورسى به من امکان داد که در پژوهش‌هایم از یارى دیگران برخوردار شوم. به کمک خانه‌ى علوم انسانى پاریس و کلمان الر و نیز به‌یارى پژوهشکده‌ى جهانى اقتصاد توسعه دانشگاه سازمان ملل و بنیاد مکدانل توانستم در سال 1986 براى به پایان رساندن این متن از فراغتى چند هفته‌یى برخوردار شوم.

در میان اشخاصى که در پژوهش‌هایم مشارکت کردند، میل دارم به‌ویژه از سوزان هسکینز، ونسا مارشال و دکتر جنا پارک سپاسگزارى کنم. فرانسیس هسکل محبت کرد و فصل مربوط به هنرها را خواند. الن مک‌کى فصل مربوط به علوم و پت تین فصل مربوط به رهایى زنان را بررسى کرد و همین کار باعث شد که بعضى خطاها اصلاح شود ــ اما نه تمامى آن‌ها. دوستم، آندره شیفرن، به نمایندگى از مردم فرهیخته اما غیرمتخصصى که این کتاب براى آن‌ها نوشته شده است، دست‌نوشته را مطالعه کرد. در خاتمه لازم است متذکر شوم که من سال‌هاست به تدریس تاریخ اروپا در برکبک کالج دانشگاه لندن اشتغال دارم؛ بدون این تجربه، بعید بود که به فکر نوشتن تاریخ جهانى قرن نوزدهم بیفتم. به همین دلیل، لازم مى‌دانم این کتاب را به دانشجویانم تقدیم کنم.
ضرورت اتخاذ نگرش و چشم‌انداز تاریخى از هر چیز دیگر عاجل‌تر و اضطرارى‌تر است، زیرا در پایان قرن بیستم نیز هنوز مردم با شور و اشتیاق درگیر دوره‌یى هستند که در سال 1914 به پایان رسید، آن هم شاید فقط به این دلیل که اوت 1914 یکى از انکارناپذیرترین «مقاطع طبیعى» تاریخ است. در آن زمان، این مقطع همچون پایان یک عصر تصور شده بود، و این تصور همچنان به قوت خود باقى است.

البته مى‌شود در این مورد گفت وگو کرد و بر پیوستگى‌ها و گسستگى‌هاى موجود در طول جنگ جهانى اول تأکید ورزید. به هرحال، تاریخ اتوبوس نیست که وقتى به پایانه‌ى خود برسد تمام خدمه و مسافران خود را تعویض کند. با این همه، برخى مقاطع تاریخى چیزى مهم‌تر از وسیله‌یى براى دوره‌بندى هستند. اوت 1914 یکى از این مقاطع است. اوت 1914 پایان جهانى را نشان داد که توسط بورژوازى و براى بورژوازى بنا شده بود. این تاریخ مبیّن پایان «قرن طولانى نوزدهم» است که مورخان به تحلیل دقیق و روشمند آن خو گرفته‌اند، و موضوع یک دوره‌ى سه جلدى است که کتاب حاضر آخرین جلد آن است.

به‌طور قطع به همین دلیل است که عصر امپراتورى توجه مورخان، اعم از حرفه‌یى و غیرحرفه‌یى، رساله‌نویسان، نویسندگان، هنرمندان، زندگى‌نامه‌نویسان، کارگردانان سینما و تلویزیون و نیز مدسازان را به خود جلب کرده است. مى‌توانم شرط ببندم که در این پانزده سال اخیر، در جهان آنگلوساکسون حداقل ماهیانه یک عنوان مهم ــ کتاب یا مقاله ــ به سال‌هاى 1880-1914 اختصاص یافته است. اکثر آن‌ها به مورخان یا به متخصصان دیگر ارجاع مى‌دهند، چون همان‌طور که دیدیم، این دوره نه‌فقط نقش اساسى در توسعه‌ى فرهنگ معاصر ایفا کرده است، بلکه چارچوب بحث‌هاى زنده‌یى را در مورد مسائل تاریخىِ داراى اهمیّت ملى یا بین‌المللى فراهم آورده است، نظیر امپریالیسم، پدید آمدن جنبش‌هاى کارگرى و سوسیالیستى، تنزل اقتصادى انگلستان، ماهیت و ریشه‌هاى انقلاب روسیه و غیره.

این بحث‌ها اغلب به قبل از 1914 تعلّق دارند. مهم‌ترین بحث، به‌دلایلى که توضیح آن ضرورى نیست، به ریشه‌هاى جنگ جهانى اول مربوط مى‌شود؛ این بحث که موجب نگارش آثار زیادى شده است، کماکان بحثى زنده است، چون مسئله‌ى علل جنگ‌هاى جهانى از سال 1914 همچنان مطرح است و هنوز حلّ نشده است. در واقع، پیوند بین مسائل گذشته و حال در هیچ جا به‌قدر تاریخ عصر امپراتورى فشرده نیست.

فهرست

فصل اول: انقلاب یک‌صد سالگى
فصل دوم: سرعت اقتصاد تغییر مى‌یابد
فصل سوم: عصر امپراتورى
فصل چهارم: قواعد دموکراسى
فصل پنجم: کارگران همه‌ى کشورها
فصل ششم: مرگ در راه وطن: ملّت‌ها و ملّت‌گرایى
فصل هفتم: Who's Who ؟ یا نگرانى‌هاى بورژوازى
فصل هشتم: زن جدید
فصل نهم: هنرهاى نو شده
فصل دهم: علوم یا پایان قطعیت‌هاى متزلزل شده
فصل یازدهم: عقل و جامعه
فصل دوازدهم: به سوى انقلاب
فصل سیزدهم: از صلح به جنگ