عرایس الجواهر و نفایس الاطایب

نویسنده: ابوالقاسم عبدالله کاشانی
به کوشش: ایرج افشار
ناشر: المعی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 406
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1386 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

جواهرشناسی ، کاشی گری و عطرها

مصور - رنگی

فن کاشی پزی و کاشی گری یکی از ظریف ترین و هنرمندانه ترین و دل پذیرترین آثار هنری استاد کاران ایرانی ست که در مسجد و خانقاه و رباط و آب انبار و مدرسه و قصرهای پهنه ایران ( به معنای وسیع لفظ ) تجلی خاص و چشم گیری تمام دارد ، و چه بسیار آلات واوانی کاشی ساخت ، یا قطعه ها و تکه های آنها که امروز زیب موزه های مشهور جهان و مفخر مجموعه های خصوصی عتیقه داران است . کاشی های روزگاران اسلامی جلوه ای جهانگیر دارد و مخصوصاً آنچه از ساخته های دوران مغولی است با هنرمندی و استادی کم نظیر پرداخته شده است ...

این کتاب که در سال 700 هجری تالیف شده رساله‌ای است در شناخت جواهرات و عطرها و هم‌چنین صنعت کاشی‌پزی ایران در دوره‌ی اسلامی. در کتاب شمه‌ای از اصول صنعت کاشی‌گری که در کاشان رواج داشته و خاندان مولف بدان اشتغال داشته‌اند ذکر شده است. اطلاعات منفی و اصطلاحات علمی و صنعتی متعددی در کتاب می‌توان یافت.

در ابتدا دیباچه‌ای از ایرج افشار و سپس مقدمه‌ای در احوال مؤلف و کتاب او ذکر شده است. در ادامه خطبه کتاب و آن گاه مطالب کتاب در دو بخش ارائه شده است: قسمت اول در معرفت جواهر حجری معدنی، شامل سه مقاله، که مقاله اول در پنج باب، مقاله دوم در ۳۷ باب و مقاله سوم، شامل یک مقدمه و ۸ باب است. قسمت دوم در معرفت عطرها و اطایب، شامل دو مقاله، مقاله اول در سه باب، باب اول در چهار فصل و باب دوم نیز چهار فصل می‌باشد. مقاله دوم شامل ۱۵ باب می‌باشد. خاتمه‌ای نیز بر کتاب ذکر شده که درباره صنعت کاشی گری است. 

در دیباچه، مطالبی در زمینه فن کاشی پزی و کاشی گری می‌خوانیم. این صنعت یکی از ظریف‌ترین و دل پذیرترین آثار هنری استادکاران ایرانی است و در مسجد و خانقاه و رباط و آب انبار و مدرسه‌ها تجلی خاص و چشم گیری دارد. 
قدما برای هر یک از گوهرها و عطرها خواص طبی مهم و متعدد قائل بوده‌اند و خصوصا عزت و قیمتشان از این لحاظ بوده است که آنها را در علاج صاحبان امراض مختلف و شفای بیماری‌ها و حالات روحی، مؤثر می‌دانسته‌اند. همراه داشتن یا برخود مالیدن یا بوئیدن عده‌ای از آنها را رافع مالیخولیا و دافع جن و شیطان و سبب باز آمدن خواب آرام و قوت یافتن دل می‌شمرده‌اند.

قسمت اول کتاب در مقاله اول پیرامون جواهری است که از جمله حجریات هستند و از معادن و انواع آن، خاصیت و منفعت و مضرت، و شبه آن به طریق صناعت، قیمت و جلا دادن و آن چه مناسب آن باشد بحث می‌کند. از جمله سنگ‌هایی که در این باب از آنها سخن به میان آمده، یاقوت، زمزد، فیروزه، بیجاده، الماس و مروارید است. 
مقاله ی دوم از قسمت اول در صفت و معرفت جواهری است که در مرتبه، از سنگ‌های مقاله اول فروترند و از جهت قیمت و عزت کمتر می‌باشند.

در بخش دوم به معرفی انواع عطر پرداخته و عطریات را به دو دسته‌ی مفردات و ترکیبات تقسیم می‌کند. انواع مفردات در سه باب و انواع ترکیبات و معاجین در پانزده باب ذکر شده است. کافور، عود، عنبر، مشک، ادهان، برمکیات و... از جمله‌ی این عطریات هستند. در انتها بخش مربوط به صنعت کاشی‌گری آمده است و هم‌چنین نمونه‌هایی از نسخه‌ی خطی این اثر ضمیمه شده است. کتاب با فهرست‌های موضوعی مختلف به پایان می‌رسد. گفتنی است، کتاب بر اساس نسخه‌ی کتابخانه‌ی ایاصوفیه تصحیح شده است.

فهرست

• قسمت اول - در معرفت جواهر حجری معدنی
• مقالت اول : حجریات
• مقالت دوم : جواهر متوسط
• مقالت سوم : فلزات هفت گانه
• قسمت دوم - در معرفت عطر و اطایب
• مقالت اول : اجناس عطرها
• مقالت دوم : درترکیب و معاجین عطرها
و ...