عبدالله بن سبا و افسانه های تاریخی دیگر ؛ سه جلد در یک مجلد

عبدلله بن سبا

نویسنده: سیدمرتضی عسکری
مترجم: سیداحمد فهری زنجانی , عطامحمد سردارنیا
ناشر: دانشکده اصوال الدین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 879
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1365 - دوره چاپ: 3

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب 

و افسانه های تاریخی دیگر

این کتاب، پژوهشی تاریخی – رجالی درباره روایات فردی به نام سیف بن عمر است. به نظر مولف، او افسانه‌های زیادی را جعل کرده که از جمله آن‌ها افسانه عبدالله بن سبأ است. مباحث جلد اول با داستان عبدالله بن سبأ آغاز می‌شود. داستان از نگاه مولف چنین است: فردی یهودی از صنعای یمن، در دوران خلافت عثمان اسلام آورد و ضمن سفر به شهرهای مهم اسلامی، مردم را بشارت داد که محمد (ص) رجعتی دارد و علی (ع) وصی اوست ولی عثمان حق او را غصب کرده و لذا جدال با او برای بازگرداندن حق به اهلش واجب است.

او نمایندگانی به سرزمین‌های اسلامی فرستاد و عده‌ای به او گرویدند از جمله بزرگانی همچون ابوذر و عمار یاسر و مالک اشتر. ماجرای کشته شدن عثمان با تحریک سبائیان رخ داده است مولف سپس برای یافتن منشأ این افسانه به بررسی منابع و راویان متقدم و متاخر پرداخته و به این نتیجه رسیده که این داستان منحصرا از چهار طریق روایت شده: تاریخ الامم و الملوک (طبری/۳۱۰)، تاریخ مدینه دمشق (ابن عساکر/۵۷۱)، التمهید و البیان فی مقتل الشهید عثمان بن عفان (ابن ابی بکر/۷۴۱) و تاریخ الاسلام (ذهبی/۷۴۸). هر چهار منبع، داستان را از فردی به نام «سیف بن عمر» روایت کرده‌اند

مولف در مقدمه جلد دوم گفته است که در بررسی‌های اولیه خود می‌پنداشته که انگیزه سیف از جعل روایات، صرفا دفاع کردن از بزرگان صحابه و کوچک شمردن مخالفان آن‌ها بوده، ولی نهایتا به این نتیجه رسیده است که انگیزه سیف از جعل، دو چیز بوده است:

۱. تعصب قبیله‌ای در تمجید از عدنانیان در مقابل قحطانیان
۲. کافر بودن سیف به اسلام.
از این روست که او در صدد تحریف حقایق تاریخی اسلام برآمده و افسانه‌ها و خرافات را وارد عقاید مسلمانان کرده است.

مولف در ادامه، برخی دیگر از افسانه‌های ساختگی سیف از جمله گسترش اسلام با شمشیر و خون، ارتداد اهل عمان و یمن، فتوحات غیر واقعی، تحریف در اسامی اشخاص و... را بررسی و با دیگر روایات مقایسه کرده است و در نیمه دوم این جلد، دوباره به بحث درباره عبدالله بن سبأ رو آورده و شخصیت عبدالله بن سبأ را در کتب حدیثی و سپس کتب ملل و نحل بررسی کرده است.

عبدالله بن سبا از شخصیت‌های تاریخی صدر اسلام است که یهودی بود و در حدود سال ۳۰ هجری به اسلام گروید. به گفته برخی او در باطن کیش خود را حفظ کرد و با ایجاد تفرقه بین مسلمانان قصد داشت از آنان انتقام بگیرد. برخی دیگر حتی در وجود چنین فردی تردید کرده‌اند. او را از غالیان دانسته‌اند که در مورد جایگاه علی بن ابیطالب غلو می کرد و به همین دلیل علی حکم به سوزاندن او داد. همچنین او را در ماجراهای کشتن عثمان و جنگ‌های جمل و صفین جز تحریک کنندگان شمرده‌اند.

طبق تاریخ طبری و نیز برخی دیگر از کتاب‌های تاریخی، او از پیروان علی بن ابی‌طالب بود و او را یگانه جانشین برحق پیامبر اسلام می‌دانست. برخی از اهل تسنن، خصوصا گروه‌هایی که با شیعه دشمنی دارند، عبدالله بن سبا را به عنوان موسس شیعه معرفی می‌کنند. در مقابل برخی شیعیان اساسا وجود چنین فردی را قبول ندارند و برخی دیگر از شیعیان می‌پذیرند که او وجود داشته و به حکم علی کشته شده است ولی او را با شیعه بی ارتباط می دانند. نام این فرد در برخی کتاب‌های شیعه از جمله رجال شیخ طوسی آمده است.