طب در دوره صفویه

طب در دوره صفویه

نویسنده: سیریل الگود
مترجم: محسن جاویدان
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 363
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1357 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

تاریخ پزشکی ایران نتیجه یک عمر تحقیق و بررسی محقق دکتر سیریل الگود است که در سال های اول قرن بیستم به عنوان پزشک سفارت انگلیس در ایران بسر می برد.الگود پس از ورود به ایران به توصیه ادوارد براون تصمیم گرفت مطالعات و بررسی های خود را روی تاریخ پزشکی ایران متمرکز کند و بر مبنای این توصیه شروع به جمع آوری مدارک و کتب خطی که در زمینه پزشکی ایران بودند کرد و با مطالعه دقیق مدارکی که به دست آورده بود دو کتاب تاریخ پزشکی ایران و طب در دوره صفویه را تالیف کرد.کتاب حاضر یک سال پس از وفات ایشان یعنی در سال 1971 میلادی توسط عده ای از دوستداران تاریخ در چند نسخه معدود به چاپ رسید.

در این کتاب نشان داده شده که چگونه برخی اختراعات پزشکی بر خلاف آن چه انتظار می رود از کشفیات اروپائیان نیست و دارای منشاء ایرانی می باشد.دانش پزشکی،عمری همپای عمر آدمی در کرهء خاک دارد.بیماری‌ همچون گرسنگی و تشنگی و مرگ،پیوسته همراه انسان بوده است.و چون‌ آدمی را از تندرستی گریزی نیست این شاخهء معرفت بشری پیشرفت کرده‌ است.بیماری،راهنمای ماست که بدانیم در کجا از قوانین طبیعت سرپیچی‌ کرده‌ایم و نیز چونان روزنه‌ای است که می‌توان از آن به برخی شگفتی‌های تن‌ آگاهی یافت.اگر بیماری نبود،ژرفای دانش پزشکی امروزی چنین نبود.

بر ما ایرانیان است که بر این اساس،تاریخ پزشکی بنیادینی را فراهم‌ آوریم.شاید برخی بپرسند این کار چه سودی در پی دارد که باختر زمینیان به آن‌ علاقمندند و ما به آن بی‌تفاوتیم.شاید،بخشی از پاسخ آن باشد که این کاوش‌ها و پژوهش‌ها،هویت اقوام و ملل را مشخص می‌کند و به راستی شناسنامهء آنها به شمار می‌آید.دیگر آنکه شاید در بخش‌هایی،ما از نظر آگاهی،کمبودهایی‌ داشته باشیم که با افزودن آن پیشینه‌ها،معرفت خود را کامل‌تر خواهیم کرد. سود دیگر این کنکاش‌ها،عدم تکرار کارهای انجام شده است.

مطالب کتاب، از یک سو مکمل مطالب کتاب تاریخ پزشکی ایران محسوب می‌گردد و از سویی دیگر، حاوی نکات و حقایقی است که در نوع خود بسیار جالب و درخور تعمق می‌باشد؛ به عنوان مثال، در این کتاب نشان داده شده است که چگونه برخی اختراعات پزشکی، نظیر سوزن تزریقات، یا برخی روش‌های درمانی، نظیر آنچه که اینک به روش فوئلر شهره گشته است، یا حتی پی بردن به وجود میکروب، برخلاف آنچه که تصور می‌رود، از کشفیات اروپائیان نیست و دارای منشا ایرانی می‌باشند و یا آنکه بسیاری از آلات و ادوات جراحی، دارای نام‌های فارسی خاص خود هستند که متاسفانه به بوته فراموشی سپرده شده‌اند.

مؤلف، در دیباچه این اثر، به بررسی شرح احوال چهار پزشک مشهور ایران زمین (سید اسماعیل جرجانی، غیاث الدین محمد، بهاء الدوله رازی و حکیم محمد) پرداخته است.
بخش اول، پیرامون پزشکی در دوران صفویه است. این بخش در هفت فصل، از سلسله صفویه، پزشکان، داروسازان، چشم پزشکان، پزشکان مهاجر و رسوخ طب ایران در هند، پزشکان خارجی و پزشکان شاعر سخن گفته است.
بخش دوم، درباره جراحی است و در پنج فصل از تحصیلات یک جراح، تشریح، تخصص‌های جراحی و جراحی‌های کوچک، روش‌های جراحی و جراحی‌های بزرگ بحث کرده است.خش سوم، درباره طب زنان و مامایی است و در هفت فصل به مباحثی از قبیل «زن در دوره صفویه»، «تشریح اندام‌های تولید مثل زن و پستان‌ها»، «بیماری‌های اندام تناسلی زن و پستان‌ها»، «کنترل موالید و سقط جنین»، «نازایی»، «حاملگی» و «تغذیه، پرورش و طب کودکان» پرداخته است.

این اثر را باید در دو بخش مورد بررسی قرار داد:
۱. آن دسته از مطالبی که دکتر آلگود، از منابع مختلف نقل می‌کند. در این بخش، تلاش و کوشش مؤلف قابل تقدیر و درخور توجه است؛
۲. تحلیل‌ها و تفاسیر مؤلف. از آنجا که وی مسلمان و آشنا با فرهنگ اسلامی و ایرانی نیست و از سویی به مقتضای کار در سفارت خانه انگلستان، ممکن است نسبت به ایران و ایرانی، تحت تاثیر احساسات خاصی قرار گرفته باشد، نمی‌توان به تحلیل‌های او چندان اعتماد کامل داشت.
جانب داری نه چندان عالمانه او از بهاء الدوله رازی در برابر حکیم عماد الدین شیرازی مطالبی که پیرامون تاریخ صفویه نقل می‌کند.  و... از جمله اشتباهات اوست؛ بااین حال، بسیاری از مطالبی که نقل می‌کند، در منابع دیگر نقل نشده و از این جهت، کتاب «طب در دوره صفویه» یکی از منابع سودمند در تاریخ پزشکی شمرده می‌شود.