شعرالعجم ؛ تاریخ شعرا و ادبیات ایران ؛ پنج جلدی در دو مجلد

شعر العجم ؛ تاریخ شعرا و ادبیات ایران

نویسنده: علامه شبلی نعمانی
مترجم: سیدمحمدتقی فخرداعی گیلانی
ناشر: ابن سینا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1300
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1335 _ 1334 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ با گالینگور صحافی شده

مروری بر کتاب 

هدف اصلی این کتاب، بحث در پیرامون تحول سخن گستران عصر سامانی، سلجوقی و غزنوی است و چون در مشرق، علوم و فنون همیشه تابع حکومت بوده و ذوق و سلیقه و مشرب سلطنت در هر امر تأثیری بسزا داشته است، به ویژه شعر و شاعری در ایران که از برکت حکومت پیدا شده، این است که نویسنده برای روشن شدن ذهن خوانندگان قبل از آنکه از شعرای معتبر هر عصر آغاز کند.

در مقدمه ای از خاندانی که در آن عصر بر مسند حکمرانی است، سخن رانده و ویژگیها و امتیازات، عقاید و افکار، مشرب و مذاق خاندان و سایر اوضاع و احوال مربوط را مبسوط بیان کرده است. سپس توجه خود را به طرف مفاخر گویندگان عصر مورد بحث معطوف داشته و پس از شرح احوال، شعر و سخن هر کدام را تجزیه و تحلیل نموده و خصوصیات و ممیزات آن را به قلم آورده است.

ادبیات در ایران پیش از اسلام به سروده‌های اوستا در حدود ۱۰۰۰ پیش از میلاد باز می‌گردد. این سروده‌ها که بخشی از سنت شفاهی ایرانیان باستان بوده‌اند سینه به سینه منتقل شده و بعدها بخش های کتاب اوستا را در دوران ساسانی پدید آوردند.

تاریخ ادبیات پارسی به بررسی تاریخی و جریان شناسی ادبیات زبان پارسی می‌پردازد. ادبیات پارسی پس از اسلام تاریخی هزار و صد ساله دارد. شعر فارسی و نثر فارسی دو گونه اصلی در ادب پارسی هستند.برخی کتاب‌های قدیمی در موضوع های غیرادبی مانند تاریخ، مناجات و علوم گوناگون نیز دارای ارزش ادبی هستند و با گذشت زمان در زمره آثار کلاسیک ادبیات پارسی جای گرفته‌اند.

 اصل این کتاب به زبان اردو بوده است و این اثر را سید محمد تقی فخرداعی گیلانی به پارسی ترجمه کرده است. نویسنده این کتاب در سال ۱۸۵۷ در یکی از مضافات اعظم گر حاکم نشین هندوستان تولد شده و در سال ۱۹۱۴ از دنیا رفته است. علامه شبلی نعمانی هندی در روزهای تحصیل به مناسبت استعداد فراوانش از سوی استاد خویش ملقب به شیربچه شده بود و استادش خطاب به او گفته بود: انا اسد و انت شبلی. علامه نعمانی زمانی استاد زبان پارسی عربی در علی گر بود و شانزده سال در این دانشکده به تدریس میکرد. او همچنین سفرهایی نیز به آسیا ، قسطنطنیه ، مصر، شام و بیروت انجام داد و از کتابخانه های این مناطق بهره فراوان برده بود.

تاریخ ادبیاتی که او تالیف کرده بود شامل سه بخش میشد:
۱- دور قدما که از حنظله آغاز و به نظامی ختم می شود
۲- متوسطین و آن از کمال اسماعیل شروع می شود و به جامی میرسد
۳- متاخرین که از فغانی آغاز و به ابوطالب کلیم ختم می شود

علاوه بر پرداختن به شاعران و نویسندگان پارسی و ایرانی، این اثر مبارک به اوضاع اجتماعی نیز پرداخته است. در دانشنامه زبان و ادب پارسی میخوانیم: او (شبلی نعمانی) عقیده دارد که پس از کلیم کاشانی، شعر فارسی هویت خود را از دست داده و حکم لُغُز و معما می‌یابد. چنان‌چه او (شبلی) از آن لذتی نمی‌برد.

شبلی به محسنات لفظی و معنوی و کیفیت ادای مطالب پرداخته، هرجا خطا و لغزشی یافته است با صراحت و با بی‌طرفی گوشزد می‌کند. به ویژه در جلد دوم کتاب، علل پیدایش سیر تطور و تحول و عوامل نشو و نمای شعر همچون آب و هوا، محیط، خصایص ملّی و نژادی، طرز حکومت، نظامات اجتماعی، دیانت و غیره را مدنظر داشته است. دقت نظر شبلی در مقایسه شعر ایران و عرب، ادب تطبیقی، و نیز بررسی‌هایی که درباره شاهنامه فردوسی انجام داده از بخش‌های برجسته کتاب اوست.