شرح کتاب النجاه لابن سینا ؛ قسم المنطق

شرح کتاب النجاه لابن سینا

نویسنده: فخرالدین اسفراینی نیشابوری
تحقیق و تنطیم: مقصود محمدی , عزت الملوک قاسم قاضی
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
زبان کتاب: عربی ؛ مقدمه فارسی
تعداد صفحه: 558
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب 

قسم المنطق

سبحان من لا یعرف حقّ معرفته إلاّ بالعجز عن معرفته ولا یقضی حقّ شکره و حمده إلاّ بالقصور عن شکره و حمده ...». سپس متن کتاب با عبارت «قال الشیخ الرئیس أبوعلی الحسین بن عبداللّه‏ بن سینا ـ قدّس اللّه‏ روحه ـ» شروع می‏شود، و شرح کتاب هم با عبارت «قال الإمام الأجلّ الفاضل فخر الدین، قطب الإسلام والمسلمین، بقیّة المحقّقین، محمّد بن علی بن أبی نصر الإسفراینی، ثمّ النیشابوری، ادام اللّه‏ فضائله ـ ...

مؤلّف متن کتاب نجاة، ابوعلی حسین بن عبداللّه‏ بن سینا (428 ـ 370 ه ق)، ملقّب به شیخ الرئیس و مشهور به ابن سینا است. دانشمند، فیلسوف، طبیب، ریاضی‌دان ایرانی متجاوز از 120 کتاب و رساله تألیف کرده که مشهورترین آنها عبارتند از: کتاب قانون در طبّ، کتاب شفاء که در حکم یک دائرة المعارف فلسفی است،  الإشارات  و التنبیهات، دانشنامة علائی، نجاة و ... وی پس از مسافرت‌ها و سختی‌های فراوان در تاریخ 428 وفات یافت و در همدان مدفون گردید.

شارحان کتاب النجاة: 1ـ امام ابوبکر ابوعلی محمّد بن علی حارثان سرخسی؛ 2 ـ فرید خراسان، علی بن زید بیهقی؛  3 ـ امام فخرالدین محمد رازی؛ 4 ـ میرزا ابراهیم پسر میرزا حسین حسینی همدانی؛ 5 ـ صدرالمتألّهین المولی صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی؛ 6 ـ فخرالدین محمّد بن علی بن أبی نصراسفراینی نیشابوری در گذشته 760، شارح کتاب حاضر. متأسفانه درباره شرح حال و شخصیت علمی وی اطلاعات زیادی در دست نداریم. می‏دانیم اهل اسفراین از نواحی نیشابور است که اسم قدیمی آن مهرجان بوده است.

بخش منطق کتاب نجاة با تقسیم «علم» به تصور و تصدیق آغاز می‏شود و با مباحث مغالطه پایان می‌‏یابد. اما بخش-های نه گانه منطق از هم تفکیک و بخش بندی نشده است... ابن سینا در این کتاب، بندهای مباحث و مسائل منطقی را با عنوان «فصل» از یکدیگر جدا می‏کند و از منطق ارسطوئی تنها به آن بخش‏ها که در دانش فلسفه به عنوان مبادی مورد استفاده است، می‏پردازد و از پرداختن به مباحث غیر مربوط به فلسفه، مانند جدل، خطابه و شعر چشم پوشی می‏کند.

به طور کلّی در همه سر فصل‏های متن کتاب با عبارت «قال الشیخ» و شرح با عنوان «التفسیر» و عبارت «قال أیده اللّه‏» شروع می‏شود و شارح، تعداد هفت فصل کوتاه در حدود چهار صفحه از اواسط کتاب را از قلم انداخته و همچنین در برخی از موارد به نظریات متفاوت منطق دانان دیگر اشاره نموده است. به خصوص شبهات و مناقشه‏ های امام فخررازی، استاد خود را در موارد متعدد به تفصیل آورده و به حلّ آنها پرداخته است.

محققان محترم در مقدمة کتاب به معرفی پنج نسخه خطی موجود پرداخته و همچنین تصاویری از آن ارائه داده‌اند. در متن کتاب نیز نسخه‌ها مقابله شده و اختلاف نسخ در پاورقی ذکر گردیده است. همچنین در پایان، فهرستی از اصطلاحات بر آن افزوده‌اند.