شرح عرفانی غزلهای حافظ ؛ چهار جلدی

شرح عرفانی غزل های حافظ

نویسنده: ابوالحسن عبدالرحمن ختمی لاهوردی
به کوشش: بهاءالدین خرمشاهی , کوروش منصوری , حسین مطیعی امین
ناشر: قطره
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 3059
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1374 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

«الا یا ایها الساقی ادر کاسا و ناولها    که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکل ها»

روز میثاق چون از عدم به وجود، می آسودیم از جهتِ حصولِ عرفان و رفعِ موانع از هواهای نفس و شیطان، عشق را آسان دانسته و توسل بدو نموده بودیم اکنون که در وجود آسودیم، مشکل ها افتاد که رختِ آسودگی همه بر باد داد و موانع پیش آمد و جهاد اکبر به مخالفت لازم گشت.

پس ای مُرشدِ راه طریقت و ای هادیِ سبیلِ حقیقت! هنگام مددکاری است و اَوانِ دوستی و یاری. اهمال، موجبِ اضلال (گمراهی) است و توقف، مایه وبال. کاسه عشق بگردان و بنوش و بنوشان تا مست و مدهوش گشته از این کشاکش برهیم. می تواند که ساقی عبارت از مرشدِ حقیقی و هادیِ تحقیقی بود که اشارت است به واجب الوجود و رب المعبود و هم چنان ساقی و شاهد و امثال آن هر کجا که مذکور شود، اربابِ اشارت بدان جانب می برند و هر چه گویند با او گویند و هر چه جویند از او جویند.

در این شرح ابتدا عین بیت آورده شده تا انطباق شرح با متن به آسانی میسر باشد و حاجتی به متن دیوان نباشد. بعد از آن قالب شعر شکسته شده و با توجه به اینکه از کلمات بیت دور نشویم، به صورت نثری ساده درآمده است. اگر دو مصراع هر کدام از لحاظ جمله‌بندی مستقل بوده‌اند، نثر مربوط به مصراع اول با علامت «؛» از نثر مصراع دوم جدا شده، وگرنه به ناچار جمله‌های دو مصراع با هم درآمیخته‌اند.مقصود از شکستن قالب شعری این است که در مرحلۀ نخست روشن شده بیت را چگونه باید خواند و رابطۀ کلمات از نظر دستوری از چه قرار است. جای فاعل و مفعول و مضاف و مضاف الیه کجاست و تلفظ کلماتی که املای مشابه دارند، چگونه است.

در مرحلۀ دوم مفردات بیت معنی شده است در حدی که برای خوانندۀ متوسط الحال ضرورت دارد. در این مرحله توضیح چند نکته ضروری است: به اشتقاق کلمه پرداخته شنده مگر در مواردی که از نظر روشن‌شدن معنی مفید بوده است؛ آن معنایی ذکر شده که در بیت موردنظر بوده نه تمام معانی آن را؛ در بعضی موارد معنی یک کلمه در چند بیت تکرار شده تا شرح هر غزل فی نفسه کامل باشد و نیازی به مراجعۀ قبل و بعد نباشد.

در مرحلۀ سوم بر مبنای مفردات و نثری که از شکستن بیت ساخته شده به معنی و شرح و تفصیل پرداخته شده است. با توجه به اینکه از مرز معنی کلمات و عبارات نثر تجاوز نشود، از هرگونه خیالبافی پرهیز شده است. به مناسبات دستوری و صنایع بدیعی جز در مواردی که برای روشن‌شدن معنی مؤثر بوده پرداخته نشده است.

در مرحلۀ چهارم سعی مؤلف بر این بوده تا اشارات و کنایات پوشیده‌ای اگر در بیت وجود دارد، روشن شود و اگر به آیه‌ای از قرآن کریم یا قصه و اسطوره‌ای یا به کتابی و حادثه‌ای از حوادث زمان ارتباط دارد، آن پیدا شده و روشن شود.در مرحلۀ پنجم سعی شده به نظرهای مختلفی که از جانب فضلا یا گذشتگان دربارۀ معنی بیت اظهار شده، اشاره‌ای شود. اختلاف ضبط‌ها را هر چه قابل توجه‌تر به نظر می‌رسیده، مطرح شده است.

ذکر این نکته گفتنی است که همۀ ابیات نیاز به گذشتن از این مراحل نداشته‌اند و کار بسیاری از ابیات در همان مرحلۀ نخست، یعنی با درآمدن به صورت نثر ساده، پایان‌یافته تلقی می‌شود؛ زیرا نه لغتی برای معنی کردن در آنها بوده و نه اشاره و کنایه‌ای: «حال دل با تو گفتنم هوس است/خبر دل شنفتنم هوس است» فارسی سادۀ امروزی است. گاهی در یک غزل هشت بیتی به یکی دو بیت دشوار برمی‌خوریم و بقیه آسانند که هر کدام در حد نیاز توضیح داده شده است.

فهرست 

جلد اول- شرح غزل‌های یک تا 160
جلد دوم- شرح غزل‌های 161 تا 330
جلد سوم- شرح غزل‌های 331 تا 491
جلد چهارم- فهارس