شرح سودی بر گلستان سعدی

محمد سودی (م 1005 ق) در ده فوجه از شهر بوسنه در یوگوسلاوی سابق دیده به جهان گشود. وی زبان فارسی را نزد مصلح الدین لاری مدرس دیار بکر آموخت. سپس به استانبول رفت و به معلمی فرزندان اعیان و اشراف پرداخت و در سرای احمدخان، به سمت خواجگی روزگار گذراند. این کتاب یکی دیگر از هفت اثر گرانسنگ و ارزشمند سودی است.

شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی، مسندنشین مصطبه ادب و یکّه‌تاز میدان سخنوری در زبان فارسی با نیل به لقب افصح المتکلمین جایگاه بی بدیلی را در نظم و نثر فارسی به خود اختصاص داده است. بی‌شک در عرصه ادبیات تعلیمی ایران‌زمین، سعدی به آنچنان فرازی رسیده است که می‌توان گفت اول معلم در فرهنگ فارسی است. اگر در فرهنگ بشری معلم اول را ارسطو می‌دانیم و اگر در فرهنگ اسلامی معلم ثانی فارابی است، می‌توان گفت که سعدی به مقامی دست یافته است که هیچ یک از بزرگان ادب فارسی علی رغم هماوردی در عرصه‌های گوناگون شعر عرفانی نتوانسته‌اند به مقام وی دست یابند.

کتاب گلستان به صورت مقامات نوشته شده است. مقامات به حکایات خیالی از سرگذشت یک قهرمان خیالی که توسط یک شخص حکایت‌کننده خیالی بیان می‌شود، گفته می‌شود. این کتاب از زبان شخص سعدی گویی دارویی تلخ است که با ظرافت و هنر او به صورت شهد عسل درآمده است. سعدی این اثر خود را یک سال بعد از بوستان یعنی در 656هـ/ 1258م به اتمام رسانده است و همچون بوستان، گلستان را نیز به حاکم وقت ابوبکر بن سعد بن زنگی تقدیم می‌کند. 

یکی از شرحهایی که بر گلستان نوشته شده، شرح ( سودی بسنوی)، شارح ترک زبان آثار فارسی است که اصل شرح به زبان ترکی در آسیای صغیر تألیف شده و در ایران به زبان فارسی ترجمه گردیده و به چاپ رسیده است. در این کتاب با بررسی مهمترین ویژگیهای شرح سودی کاستیها و اشکالات یا اشتباهات آن مشخص شده است. این نقاط ضعف و اشکال در معنی لغات و ترکیبات و شرح ابیات و بیان نکات دستوری کتاب و موارد دیگر است.

با وجود نواقص این شرح بایدگفت سودی در پیروی از شیوه ای معتدل بر اساس شرح لفظی و توجه به جنبه های معنوی متن کتاب و تلفیقی از این دو موفق بوده است و نیز با وجود نا آشنایی با دقایق و ظرایف شعر و زبان فارسی توانسته است شرحی ارائه کندکه مانند شرحهای دیگر او مفیدترین و موفقترین شرح در نوع خود برای غیر فارسی زبانان است.