شرح سودی بر بوستان سعدی : دو جلدی

محمد سودی (م 1005 ق) در ده فوجه از شهر بوسنه در یوگوسلاوی سابق دیده به جهان گشود. وی زبان فارسی را نزد مصلح الدین لاری مدرس دیار بکر آموخت. سپس به استانبول رفت و به معلمی فرزندان اعیان و اشراف پرداخت و در سرای احمدخان، به سمت خواجگی روزگار گذراند. این کتاب یکی از هفت اثر گرانسنگ و ارزشمند سودی است. ترجمه این کتاب توسط دکتر اکبر بهروز از روی تنها نسخه چاپی 1288 هجری طبع عامره انجام شده است. 

سعدی بعد از 35 سال مسافرت و بازگشت به زادگاهش شیراز در سال 655ق در فواصل دو عید نوروز و اضحی کتاب بوستانش را به اتمام می‌رساند و این اثر ارزشمند را به یک حاکم ترک به نام ابوبکر بن سعد بن زنگی هدیه می‌کند. مواد و محتوا و منابع مقدماتی این اثر و زمینه‌های تالیف را در روم و یا شام که مدت مدیدی را در آن سرزمین‌ها به عنوان جهانگرد و یا خوشه چین علم و حقیقت سپری کرده، فراهم نموده است.
با وجود نامگذاری این کتاب به نام بوستان، هیچ کلمه‌ای در داخل کتاب با این نام وجود ندارد. حکمت ایل آیدین در 60 نسخه این کتاب با اسم بوستان برخورد کرده و فقط در یک نسخه که به زبان فارسی بوده با جمله «ادب‌نامه سعدی تمام شد» مواجه می‌شود. و در برخی از نسخه‌ها واژه­ی «سعدی‌نامه» را به عنوان اسم کتاب، مشاهده می‌کند.

دکتر بهروز، بیت ها را از روی نسخه سودی نقل و با دو نسخه تصحیح فروغی و رستم علی یف تطبیق کرده و نسخه بدل ها را در پاورقی ذکر کرده است. اغلاط چاپی نسخه سودی را نیز از روی نسخه فروغی و علی یف در متن و اختلاف نسخ را در پاورقی آورده. کلمه های دشوار و نکته های دستوری نیز در ترجمه ذکر شده و حاصل تمامی ابیات به فارسی برگردانده شده است. وی همچنین با حفظ امانت داری، شاهد مثال های ترکی (بیت یا ضرب المثل ها) را نیز به فارسی برگردانده و فهرست هایی نیز از آیات، احادیث و عبارات عربی، اسامی خاص و کشف الابیات تمام بیت های بوستان تهیه کرده است.

" بوستان " سعدی در میان متون قدیمی ادبیات فارسی از جایگاهی ویژه برخوردار و از دیرباز چه در ایران و چه خارج از آن مورد توجه بوده است. این منظومه ارزشمند به زبانهای گوناگون ترجمه و بسیاری از محققان و منتقدان آن را تصحیح کرده و یا بر آن حاشیه و شرح نوشته اند.

یکی از شرحهایی که بر بوستان نوشته شده، شرح ( سودی بسنوی)، شارح ترک زبان آثار فارسی است که اصل شرح به زبان ترکی در آسیای صغیر تألیف شده و در ایران به زبان فارسی ترجمه گردیده و به چاپ رسیده است. آنچه موضوع مقاله حاضر است، معرفی و نقد و بررسی شرح سودی بر بوستان می باشد که با بررسی مهمترین ویژگیهای شرح سودی کاستیها و اشکالات یا اشتباهات آن مشخص شده است. این نقاط ضعف و اشکال در معنی لغات و ترکیبات و شرح ابیات و بیان نکات دستوری بوستان و موارد دیگر است.

با وجود نواقص این شرح بایدگفت سودی در پیروی از شیوه ای معتدل بر اساس شرح لفظی و توجه به جنبه های معنوی متن بوستان و تلفیقی از این دو موفق بوده است و نیز با وجود نا آشنایی با دقایق و ظرایف شعر و زبان فارسی توانسته است شرحی ارائه کندکه مانند شرحهای دیگر او مفیدترین و موفقترین شرح در نوع خود برای غیر فارسی زبانان است.