شرح حال رجال ایران

نویسنده: مهدی بامداد
ناشر: زوار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 3130
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1371 ~ 1347 - دوره چاپ: 4 ~ 1

کمیاب - کیفیت : 

مروری بر کتاب 

حاوی شرح حال رجال ایران در قرنهای ۱۲ - ۱۳ - ۱۴ هجری

این کتاب دایره المعارف تاریخ رجال ایران و یکی از مراجع مهم برای محققان و دانش پژوهان است و مؤلف با پشتکار، مطالعه و تحقیق چند ساله و بر اثر معاشرت طولانی با خانواده های رجال سیاسی موفق به تألیف آن شد .بعلاوه از منابعی چون خاطرات و خطرات اعتمادالسلطنه ، کتابهای خان ملک ساسانی ، مجله های یادگار ، یغما و کتاب ایران و قضیه ایران اثرِ لرد کُرزِن بهره برده است .

بامداد ابتدا تصمیم داشت مجموعه یادداشتهای خود را در ده جلد انتشار دهد، لیکن به سبب بیماری آنها را طی سالهای 1347ـ1351 ش در شش مجلد منتشر کرد.او در تدوین مطالب کتاب ، استقلال رأی و نظر داشت و از داوری های رجال نویسان پیشین تأثیر نگرفت . نثر این کتاب روان است و، چنانچه با معیار قزوینی ، در ارزیابی لغت نامه دهخدا، آن را بسنجیم ، تقریباً بدون غلط است.

اما کاستیهایی نیز دارد؛ از جمله اینکه زندگینامه ها براساس نام اشخاص (نه شهرت آنان ) تنظیم شده ، در شرح احوال نظم تاریخی رعایت نشده ، از ذکر منابع و مآخذ خودداری شده ، شرح حال عده ای از مشاهیر نیامده ، از رجال دوره افشاریه و زندیه ذکری نرفته و در دوره قاجار نیز، بجز دوره سلطنت ناصرالدین شاه ، به شرح حال شمار معدودی از رجال اکتفا شده است ، لکن هیچیک از اینها از ارزش کتاب نمی کاهد.

مهدی بامداد به جز شرح حال رجال ایران, چند اثر دیگر از خود به جای گذارده است, از جمله: آثار تاریخی کلات و سرخس که به سال 1233, چاپ شده است.در مقدمه کتاب, هدف خود را از سفر چند ماهه به شرق ایران, بررسی جامعه های محلی در این نواحی و مقایسه نام جاهای موجود در شاهنامه و آثار جغرافیایی قدیم با شکلهای امروزی آن ذکر کرده است و آثاری دارد که تاکنون به چاپ نرسیده اند, از جمله: خاطرات من, چهل سال کارمند دولت, سیاحت 23 مملکت یا سفرنامه اروپا و آفریقا, شرح حال رجال معاصر.

چاپ اول کتاب شرح حال رجال ایران در سال 1347 ش و چاپ پنجم آن در سال 1378 و در شش جلد انجام یافته است. جلد اول تا چهارم به صورت الفبایی و تا حرف ی و دو جلد پنجم و ششم که نسبت به جلدهای اول تا چهارم حالت تکمیلی دارند, هر کدام به گونه جداگانه, نام کسان را از حرف الف تا حرف ی دربردارند.

این کتاب, از مراجع مهم محققان و دانش پژوهان است و بامداد با پشتکار, مطالعه و تحقیق چند ساله و بر اثر معاشرت, همنشینی و نشست و برخاست درازمدت با رجال سیاسی, موفق به نگارش آن شد.بامداد از آن جا که با بیش تر رجال عصر خود آشنایی داشت و به علت مراوده با خاندانهای نامور و رجال سیاسی و قدرت حافظه, توانسته بود آگاهی های بسیاری درباره انساب خاندانها و شجره نامه آنها و ویژگیهای روحی و اخلاقی رجال به دست آورد و آن همه را, با درآمیختن به آن چه از کتابهای تاریخ و رجال به دست آورده بود, در کتاب خود بگنجاند و منبعی مناسب در باب رجال دوره قاجار و عصر حاضر در اختیار تاریخ نگاران و تاریخ پژوهان قرار دهد.

او, تا آخرین روزهای حیات خود, سال 1352 هـ.ش, در جست و جوی منابع و مدارک و عکس در باب رجال بود عکسهای خود را با دیگران, از جمله ایرج افشار مبادله می کرد و برای تکمیل آرشیو خود از کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و خانواده ها بهره می جست.بامداد, در پیشگفتار کتاب خود خاطر نشان می کند:که این اثر 6 جلدی, که تاکنون پنج نوبت از سوی انتشارات زوار تهران به چاپ رسیده است, خلاصه و فشرده ای است از مجموع یادداشتها و اطلاعات زیادی که در مدت چندین سال مطالعه و(کاوش در تاریخ احوال رجال ایران در سه قرن اخیر) به دست آورده است.

از ویژگیهای کتابِ بامداد, استفاده از تصویر و ثبت و ضبط چهره هایی است که با خود وی هم عصر بوده اند و بامداد در واقع مشاهدات خود را در تراجم آنان بازتاب داده است. هر چند او تا جای ممکن کوشیده ا ست بی طرفی خود را نسبت به شماری از کسان حفظ کند, ولی این توازن را در همه جا نتوانسته است دنبال کند.