شناخت شاهکارهای فرش ایران ؛ دو جلدی

شناخت شاهکارهای فرش ایران

اسلاید ها: فرید سینمائی
ناشر: شرکت سهامی فرش ایران
زبان کتاب: فارسی - انگلیسی
تعداد صفحه: 550
اندازه کتاب: رحلی گالینگور - سال انتشار: 1352 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو _ نو ؛ جلد اول بدون روکش ؛ روکش جلد دوم زدگی و افتادگی دارد

مروری بر کتاب

تمام گلاسه مصور - رنگی

در این کتاب دسته‌بندی ۱۹ گانه طرح‌های شرکت سهامی فرش ایران برای نخستین بار منتشر شده است. بر اساس طبقه‌بندی شرکت سهامی فرش ایران همه طرح‌های فرش ایران به ۱۹ گروه اصلی طبقه‌بندی و هر یک نیز به چند شاخه کوچک‌تر تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: آثار باستانی و ابنیه اسلامی، شاه‌عباسی، اسلیمی، اقتباسی، افشان، واگیره‌ای (بندی)، بته‌ای (بته‌جقه)، درختی، ترکمن، شکارگاهی، گل فرنگ، قابی (خشتی)، گلدانی، ماهی درهم، محرابی، محرمات، هندسی، ایلی و عشایری، تلفیقی.

در جلد نخست کتاب درمجموع ۱۰۰ فرش و در جلد دوم نیز ۱۰۰ فرش دیگر معرفی شده است. ابتدا تصویر کاملی از فرش آمده است. در صفحه بعدی طرح فرش توضیح داده شده است. مشخصات فرش ازجمله شماره کد، نام طرح، اندازه، محل بافت این فرش، تعداد گره در دسی‌مترمربع و نسبت ترکیبی مواد مصرفی برای هر فرشی به صورت مجزا بررسی شده است. این فرش‌ها از جنس پشم و ابریشم با طرح‌های اسلیمی لچک ترنج، شاه‌عباسی طره‌دار، شاه‌عباسی افشان، شاه‌عباسی لچک ترنج، بندی دسته‌گل، ترنجی دسته‌گل، ترنج و طره یا گوبلن، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنج‌دار، ترکمن آخال (بخارائی)، ماهی درهم، محرابی گلدانی، گل‌فرنگ لچک ترنج، درختی سبزی‌کار، هندسی لچک ترنج، ترنج قندیلی، ایلیاتی هیبت‌لو، اقتباسی قفقاز، ترکمن قاشقی، قاب قابی، بته‌جقه و… است. محل‌‌های بافت این فرش‌ها نیز بیشتر مناطق قالی‌بافی را ازجمله کرمان، قم، شهررضا، همدان، کاشان، ملایر، تبریز، گرگان، سمنان، اصفهان، آباده، مشهد، گناباد، اردبیل، ملایر، بیرجند، نایین، رفسنجان، تهران، ساروق، محلات، سنندج، قزوین، اراک و… شامل می‌شود. همچنین تصویر کوچکی از فرش نیز منتشر شده است. این تصویر از پشت فرش و در مساحت یک دسی‌مترمربع از اندازه اصلی گرفته شده است. منظور از آن نشان دادن تعداد گره و رج‌شمار و حدود مرغوبیت فرش است.

در هر فرشی نیز بر این مطلب تاکید شده است که همه حقوق مربوط به طرح، رنگ‌آمیزی، چاپ و انتشار این نقشه به شرکت سهامی فرش ایران تعلق دارد. تقلید و اقتباس از تمام یا قسمتی از آن به هر نوع و شکل و برای هر مقصودی که انجام بگیرد بدون اجازه شرکت ممنوع است. به منظور ازدیاد تولید و توسعه صدور این فرش به خارج از کشور، نقشه بافندگی و مواد اولیه استاندارد شده مرغوب برای بافت این فرش با بهای مناسب و شرایط آسان در اختیار تولیدکنندگان گذارده خواهد شد.

فرش ایران عمری به درازی تاریخ هنر و فرهنگ ایرانی دارد. شناخت جهانیان از قالی ایران و ستودن آن، ناشی از تلاش و شوریدگی مردمانی است که ذوق هنری را با جاذبه های پر رمز و راز هنر ملی درآمیختند. در این عرصه پر ثمر، مردم ایران زمین علاوه بر تدارک زیراندازی پر نقش و نگار- که نشان از زندگی آنان دارد - به لطافتی نرم و پاک، دست یافتند و در صحن و ساحت بساط (=فرش)، منزل گزیدند. حدیث فرش ایران، حدیث عاشقان ناشناخته ای است که هنر خود را که تنها خودشان به مفهوم آن آشنا هستند، با پیچیدگی و تکرار مظاهر نقش و رنگ معنی داده اند. در فروتنی و اخلاص هنرمندان فرش ایران، گفتنی است آنان در طول دوره های تاریخی، حتی از به جا گذاشتن نام و نشان و زمان خویش بر روی آفریده خود پرهیز داشته اند. فرش ایران با چنین محک تاریخی و درونمایه معرفتی در گستره زمان که کسی نقطه آغازین آن را نمی داند، متولد می شود.

در تاریخ پر فراز و نشیب ایران، بخشی از سرگذشت زندگی ما ایرانیان، در اساطیر افسانه ها و داستانهای تاریخی سیر می کند و به این ترتیب گستردنی، در دوره ای پیش از تاریخ، در زندگی ایرانیان حضور می یابد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در ابتدای شاهنامه، درباره تاریخچه «گستردنی» و «رشتن» در ایران به «تهمورث دیوبند» (پسر هوشنگ ازسلسله پیشدادیان) اشاره دارد.

دوران باستان (هخامنشیان 559-321 ق.م): همزمان با کشف قالی پازیریک (Pazyryk): واقع در دامنه های جنوبی جبال آلتای سیبری در سال 1949 میلادی توسط سرکی رودنکو (Rudenko) باستان شناس نامدار روس، و انتشار کتاب معروفش - تاریخ فرش گره خورده پرزدار به ویژه، فرش ایران ورق می خورد. همراه با جریانهای سیاسی - فرهنگی ضد ایرانی، گرچه عده ای فرصت یافتند تا برخی از آثار تمدن ایران باستان را به سرزمینهای دیگر نسبت دهند ولی ویژگیهای این قالی ایرانی و این کشف دوران ساز به قدری روشن و آشکار است که جای تردید و ابهامی باقی نمی گذارد.

با این کشف، پیشینه فرشبافی از نظر اسلوب بافت (گره بافته پرزدار) به بیش از 2500 سال پیش می رسد. رودنکو در چندین جای کتاب به ایرانی بودن این فرش اشاره دارد: «... شیوه گره زدن دم اسبها و کاکل آنها شبیه ایرانیان است... و نقش گوزنها از تیره گوزن زرد خالدار ایرانی است ... وصف مردانی که به همراه چارپایان از پی یکدیگر می آیند، نمایانگر شیوه های هخامنشی و آشوری است.»

بدین ترتیب جای هیچ تردیدی باقی نمی ماند که فرش دستباف به شیوه امروزی که اکنون در خانه ها از آن استفاده می شود، حداقل قدمتی 2500 ساله دارد. از طرف دیگر اگر چنین فرشی در 25 قرن پیش با آن اسلوب پیشرفته و به کمال رسیده وجود داشته، به یقین باید پذیرفت که این اسلوبِ کمال یافته، چند قرن سنت قالی بافی را پشت سر گذارده تا به این درجه از تکامل رسیده است. بنابراین تاریخ فرش دستباف کمتر از سه هزار سال قبل نمی تواند باشد.

دوره ساسانیان (226م - 652 م/31 هـ): از این دوره، نمونه ای از بافت فرش که تا به حال باقی مانده باشد، در دست نیست. از فرش «بهار خسرو» در زمان ساسانیان که آن را با قالی «بهارستان» یکی می دانند، جز اوصافی در برخی از نوشته های قدیمی، اثری باقی نمانده است. در تاریخ طبری (حدود 226-310 هـ.ق) چنین می آید: «بساطی (فرشی) یافتند از دیبا، شصت ارش، اندر شصت ارش...» هومر حماسه‌سرای معروف سدهٔ هفتم پیش از میلاد یونان“>یونان صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده بود» می‌کند.