شاهپور اول

شاهپور اول

نویسنده: علی سماک محمدی
ناشر: ابریشمی فر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 272
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور

 تاریخ شاهنشاهی بزرگ ساسانی 2

شاپور یکم شاهنشاه ایران و انیران، دومین شاهنشاه ساسانی و فرزند اردشیر بابکان است. از ۲۴۱ تا سال ۲۷۲ میلادی، به عنوان شاهنشاه ایران سلطنت کرد. چهره شاپور یکم، بر روی سکه.در سکه‌های اردشیر، تصویر شاپور، به عنوان نایب‌السلطنه، درج شده‌است. وی از شاهان بزرگ ساسانی محسوب می‌شود. او بیشاپور کازرون را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد.

پادشاهی شاپور در واقع از اواخر پادشاهی پدرش آغاز شد چرا که اردشیر پس از فتح هترا سلطنت را به پسر واگذاشت و خود کناره گرفت. شاپور حدود سال ۲۰۰ میلادی به دنیا آمده بود و هنگام آغاز پادشاهی حدود چهل سال داشت.او نخست، دست به تقویت و تجهیز ارتش ایران زد و بعد از آن به بازسازی و ساخت جاده ها و پلهای جدید اقدام نمود. بی شک، ایران در این دوران در هر زمینه ای اعم از علم و دانش، ساخت جندی شاپور که تبدیل به بزرگترین مرکز علمی جهان باستان شد، سیستم مالیاتی صحیح و... به بالاترین سطح پیشرفت خود رسید که شاپور اول، مسئول مستقیم تمامی این پیشرفتها است.

البته در آغاز با آنکه عنوان شاهنشاه داشت ولی به احترام پدر تاجگذاری نکرد و پس از درگذشت پدر این تشریفات را انجام داد. سقوط شهر هترا طبق روایت‌های شرقی به دلیل رعنایی شاپور و هوسبازی دختر حاکم شهر صورت پذیرفت.شاپور پدرش را در جنگها همراهی می‌کرد و بدین گونه برای نبرد تجربه می‌اندوخت و به راستی این کار موفقیت‌های آینده او را در برابر رومیان تضمین کرد.

فرمانروایی شاهپور اول (244 ـ 273 میلادی ) به همان اندازه که پادشاهی اردشیر اول اهمیت داشت، برای دولت نوپای ساسانی سرنوشت ساز و تعیین کننده بود. دوره کم و بیش طولانی پادشاهی شاهپور نه تنها همراه با کشمکش‌های پیوسته میان ایران و روم بود، بلکه به سبب ظهور مانی و دین تازه‌ای که عرضه کرد، جامعه ایرانی را با چالش بزرگ و تعیین کننده‌ای رو به رو ساخت. 

«داستان تولد شاهپور» بخش آغازین کتاب است. خواننده از همان ابتدا با مساله‌ای رو‌به رو می‌شود که به دور از افسانه پردازی‌های پیشینیان و مورخان نیست. گفته‌اند که مادر شاهپور، دختر اردوان پنجم، آخرین پادشاه اشکانی، بود و وقتی که اردشیر از موضوع آگاه شد، به قتل مادر و فرزند فرمان داد اما وزیر او، شاهپور را از مرگ نجات بخشید. 

واقعیت‌های تاریخی با این روایت سازگار نیست؛ نویسنده کتاب نیز با استناد به دلایلی تاریخی چنین روایتی را نمی‌پذیرد و می‌نویسد که هر چند اردشیر با دختر اردوان، پس از جنگ هرمزدگان، ازدواج کرد اما فرزندی که از این زناشویی به دنیا آمد نمی‌توانست شاهپور یکم ساسانی باشد، چرا که خود شاهپور در این جنگ شرکت کرده بود. 

«ازدواج شاهپور و تولد هرمزد» خواننده را گام به گام با رویدادهای زندگی شاهپور پیش می‌برد. تاجگذاری شاهپور نیز بخش دیگری است که همانند قسمت‌های پیشین، به گونه‌ای داستانی روایت شده است. آنگاه موضوع «جنگ‌های ایران و روم در زمان شاهپور» پیش کشیده شده است. برخورد دو قدرت سیاسی بزرگ آن زمان، پیامدهایی داشت که گزارشی از آن را می‌توان در همین بخش از کتاب دنبال کرد. 

با این همه نویسنده تاکید می‌کند که روایت مورخان درباره جنگ‌های ایران و روم، گوناگون و متضاد است. یک نمونه از این اختلافات، درباره مرگ «گوردیانوس» امپراتور روم است که در بخشی جداگانه بررسی شده است.  برخورد شاهپور با «والریانوس» امپراتور دیگر روم و نیز «لشکرکشی شاهپور به شرق»، خواننده را در جریان حوادث نظامی سلطنت این شاه ساسانی و چگونگی برخورد و رویارویی دولت او با قدرت‌های زمان، قرار می‌دهد. به همین گونه، روابط ایران و ارمنستان و نیز ایران و اعراب در روز‌گار پادشاهی شاهپور بررسی شده است. 

این بخش‌ها، چه بسا، پیش زمینه‌ای است برای پرداختن به مانی، ظهور او در روزگار شاهپور و توجه شاه ساسانی به آیین او. نویسنده در ابتدا اوضاع و شرایط اجتماعی بین‌النهرین را در زمان تولد مانی بررسی می‌کند و آنگاه مطالبی درباره رویدادهای زندگی مانی می‌آورد و ارتباط او را با دربار شاهپور و خود شاه، مورد توجه قرار می‌دهد. در خصوص دین مانی و باورهای او نیز مطالب آگاهی‌بخشی آورده شده است. این بخش از کتاب، به سبب اهمیت مانی و نقش او در دربار ساسانی، تفصیل و دامنه افزونی دارد. 

«شاهپور در کتب نویسندگان قدیم» عنوانی است برای نگاه به آنچه مورخانی همانند طبری، بلعمی، ابوحنیفه دینوری، حمزه اصفهانی و ثعالبی درباره تاریخ پادشاهی شاهپور آورده‌اند و نیز آنچه در شاهنامه فردوسی درباره این شاه ساسانی گفته شده است. 

«بازمانده‌ها و یادگارهای شاهپور در نقش رستم» بررسی سنگ نبشته‌های شاهپور و نیز «کرتیر»، موبد بزرگ ایران در روزگار ساسانیان، است. «بیشاپور شهر شاهپور در ایالت فارس» مطلب دیگری است که به جغرافیا، موقعیت سیاسی و تاریخی این شهر و اهمیت آن در بررسی‌های باستان‌شناسی، اختصاص یافته است. «آثار شهر قدیم دارابگرد» گفتار دیگری است که در ادامه مطالب کتاب آمده است. 

همچنین نویسنده بررسی و شناخت سکه‌های بازمانده از شاهپور اول را از نظر دور نداشته است. از آن پس صفحات طولانی از کتاب «سرزمین جاوید» نوشته ذبیح‌الله منصوری، به تمامی نقل شده است؛ صرف نظر از این که چنان کتابی چه اندازه ارزش تحقیقی دارد، خواننده را با روایتی داستانی و خیالی از روزگار پادشاهی شاهپور اول آشنا و سرگرم می‌کند.