سیمای احمد شاه قاجار

نویسنده: محمدجواد شیخ الاسلامی
ناشر: گفتار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 893
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 3 ~ 2

کمیاب - کیفیت :

مروری بر کتاب

آنچه دوره سلطنت آخرین پادشاه قاجار را از دوره های پیش از آن متمایز می کند، تغییر شکل ساختار قدرت سیاسی ودگرگونی در برخی اوضاع سیاسی - اجتماعی است. دراین دوره، شاه برخلاف دوران های پیشین به دلیل کمی سن، نقش عمده ای در هرم قدرت و تحولات سیاسی نداشت و نایب السلطنه به جای او ایفای نقش می کرد.

درسال 1288 احمدشاه درحالی به جانشینی پدرش ( محمد علی شاه ) برگزیده شد که هنوزبه سن قانونی نرسیده بود. ازاین رو، تقریباً تا شش سال بعد که رسماً تاجگذاری کرد، نقش مستقیمی درعرصه سیاسی کشور ایفا نکرد و بیشتر به انجام امور شخصی خویش مشغول بود . اما گویی این نقش ،‌ چندان هم برخلاف میل او نبود، زیرا او پس از آن که مستقیماً مسئول امورکشورشد وسمت پادشاهی را به دست گرفت نیز، گرایش خود را به حاشیه نشینی وعدم مداخله درامورحفظ کرد. حتی ازوی نقل شده که گفته است من اصلاً برای این کار( پادشاهی ) ساخته نشده ام.

طرفداران احمد شاه معتقدند که او اصولاً فردی دموکرات منش وطرفدارمشروطه بوده وبرای رعایت قانون اساسی، ازدخالت درامورکشورخودداری می کرد و مایل بود که جریان امور بر طبق قانون، و از سوی مقامات اجرایی کشور، ازقبیل نخست وزیر و وزیران، به پیش رود.

ازسوی دیگر، مخالفان اومعتقدند که عدم دخالت احمد شاه درمسائل اجرایی و دوری جستن وی از مواجعه با مشکلات، ناشی ازروحیه محافظه کاری و بزدلی اش بوده است و وی بیش ازآنکه درصدد اعمال قدرت سیاسی برجامعه باشد، درپی انباشتن جیب خود ازطریق معاملات پرسود غلات وفروش مناصب و مقامات ایالات مختلف به کسانی که پول بیشتری بدهند، بوده است. حتی درجنگ جهانی اول و بروز قحطی درتهران، چونان محتکری طماع، می کوشیده تا گندم های موجود درانبارخویش را در بازار سیاه به قیمت هرچه بالاتر بفروشد.

احمد شاه، برخلاف طبع آرامش، سلطنت پر فراز و نشیبی داشت، جنگ جهانی اول، انقلاب روسیه، هجوم روس‌ها به شمال ایران و قرارداد 1919، همه در دوران حکومت او روی داد. کتاب حاضر داستان قرارداد 1919 است که بنا بود پشتیبان قاجاها باشد، اما در نهایت اسباب سرنگونی‌شان شد. کتاب با تکیه بر اسناد وزارت خارجه‌ی بریتانیا تصویری همه جانبه از قرارداد 1919 – از مقدمات قرارداد تا شکست آن – به دست داده و نقش احمد شاه را هم در آن – که در منابع دیگر کمتر مورد توجه بوده – به تفصیل شرح داده است.

...در سوم آبان‌ماه سال 1299 نورمن وزیر مختار انگلیس در قصر فرح‌آباد با احمدشاه دیدار و گفتگو کرد. وی در مذاکرات خود با شاه بر این امر اصرار ورزید که انگلستان قرارداد 1919 را تصویب شده می‌داند و از همین رو دولت باید فرماندهه روسی قزاقها را بر کنار سازد و بر اساس اصل دوم آن قرارداد نیروهای قزاق تحت فرماندهی افسران انگلیسی قرار گیرند.

احمدشاه انجام این خواسته را منوط به موافقت نخست‌وزیر ایران، مشیرالدوله دانست. مشیرالدوله حاضر نشد به خواسته‌های انگلیس گردن نهد و لذا با فشار دولت استعماری انگلیس مجبور به استعفا شد. در شب سوم آبان 1299 ش (26 اکتبر 1920م.) که استعفای مشیرالدوله هنوز قطعی نشده بود، نورمن، وزیر مختار انگلیس در ایران با احمدشاه ملاقات نمود و روز بعد گزارش ملاقات خود را با شاه ایران ضمن یک تلگراف با متن زیر برای لرد کرزن وزیر خارجه کشورش فرستاد:

«پس از اینکه شاه پیشنهاد مرا دایر بر انتصاب سپهدار رشتی به جای مشیرالدوله قبول کرد، مدتی درباره ترکیب کابینه با هم تبادل نظر کردیم. لازم است این را نیز به اطلاعتان برسانم که قبل از اینکه سپهدار را به عنوان جانشین مشیرالدوله به شاه پیشنهاد کنم با خود این شخص (سپهدار) تماس برقرار کرده و تعهد قبلی گرفته بودم که پس از روی کار آمدن درست طبق سیاستی که من پیشنهاد خواهم کرد عمل کند.» متن این تلگراف جزو اسناد محرمانه بود...