سیاره زمین ؛ سلفون

سیاره زمین

نویسنده: هارولدثی یوری , والتر بوشر , هاری وکس و ...
مترجم: رضا اقصی
ناشر: پیروز - فرانکلین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 166
اندازه کتاب: رقعی سلفون - سال انتشار: 1348 - دوره چاپ: 3

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ مهر دارد

مروری بر کتاب

مصور

سال ژئوفیزیک

زمین، سیاره ای که میلیارد ها انسان و موجودات دیگر بر روی آن زندگی خود را می گذرانند چگونه بوجود آمده است؟ سیاره ما از چه چیزی تشکیل شده است؟ چه چیز یا عاملی سبب تمایز بین زمین و سایر سیارات منظومه شمسی شده است؟
و بسیاری سوالات دیگر که ممکن است به ذهن ما خطور کند. زمین در طی میلیونها سال شاهد حوادث گوناگونی بود و آثار این حوادث امروزه به صورت آتشفشانها، برجستگیها، دشتها، دریاها و آثار موجودات زنده قدیمی جلوه می نماید. بررسی کلیه پدیده ها و تاریخ زمین سبب گردید که دانشمندانی با عنوان زمین شناس وارد عرصه تحقیق گردند.

علم زمین شناسی خود به شاخه های گوناگون ومتنوعی تقسیم می شود که به طور خلاصه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. سنگ شناسی
2 .رسوب شناسی
3 . کانی شناسی
4 . بلور شناسی
5 . دیرینه شناسی یا پالئنتولوژی که شاخه ای از آن با نام میکرو پالئنتولوژی امروزه اهمیت بسیاری در اکتشافات نفتی پیدا کرده است.
6 . ژئو دینامیک که موضوع بحث آن نیروهای موثر در تغییر شکل زمین و نتیجه اثر آنها در زمین شناسی است.
7 . زمین شناسی تاریخی یا تاریخ حوادث زمین
8 . زمین شناسی عملی که خود به چهار شاخه رگه های مهندسی و مهندسی معدن، هیدروژئولوژی، زمین شناسی نفت، و ژئو تکنیک یا مقاومت مصالح تقسیم می گردد.
9 . ژئو فیزیک که حوادث فیزیکی زمین را از نظر قدرت مقاومت الکتریکی و هدایت امواج الکتریسیته و پخش امواج زلزله و امواج مغناطیسی و غیره مورد مطالعه قرار می دهد.

زمین شناسی با کیهانشناسی نیز پیوستگی حاصل می کند تا منشا زمین و چگونگی پیدایش آن را مورد بررسی و تحقیق قرار دهد. همچنین علمی بنام پالئوژئوگرافی نیز شرایط طبیعی زمین را در هر یک از دوره های زمین شناسی شرح می دهد.
و سر انجام مورفوتکتونیک و ژئومورفولوژی و ژئومانیسم رشته های جدیدی هستند که اشکال زمین را از فعالیتهای ساختمانی و فرسایشی و آب و هوایی مورد بحث قرار می دهد و تاریخ طبیعی زمین را در مقیاسهای کوتاه یا طولانی معلوم می کند که مواررد استفاده آن در ژئوتکنیک یا کارهای زمین شناسیی کاربردی و مهندسی می باشد و یا موقعیت زمین را در طول زمان معلوم می کند.

ژئوفیزیک یا فیزیک زمین یکی از مهمترین و کاربردی ترین شاخه های زمین شناسی می باشد که خود مشتمل بر سرفصل هایی همچون بررسی مبدا زمین، تحقیق در مورد قسمت جامد زمین-که خود شامل هسته و غلاف و قشر زمین می باشد- و مطالعه جو زمین است.

مبدا زمین:
یکی از قدیمیترین و اساسی ترین سؤالاتی که همواره در طول تاریخ در ذهن بشر ایجاد  می شده ، چگونگی ایجاد زمین، دامنه وسعت آن، مبدا ماه، ستارگان و سیارات بوده است. ایجاد این سؤالات و مجهولات در اذهان انسانها زمینه را برای تفکر و تحقیق و تولد نظریه های گوناگون فراهم کرد. دانشمندان یونانی از جمله اولین اندیشمندانی بودند که در این مورد به تفکر و ارائه نظریه پرداختند. چنین بیان می شود که برخی از دانشمندان یونانی به گردش زمین به دور خورشید پی برده بودند اما منجمان بلند مرتبه و بزرگان دینی نظر آنان را نمی پذیرفتند.

مخالفتها و اذیت هایی که کلیسای کاتولیک در حق گالیله روا می داشت، و متهم نمودن وی به ارتداد نیز از این مخالفتها بود. تحقیقات و رصد های دانشمند آلمانی، یوهان کپلر به ما نشان داد که مریخ و زمین و سیارات بر روی بیضی های فرضی به دور خورشید در حال گردش اند و هنگامی که نیوتن قانون گرانش عمومی و قوانین حرکت را بیان کرد، بوسیله آن توصیف صحیحی از منظومه شمسی به دست می آمد و همین موضوع سبب گردید که افکار بسیاری از دانشمندان بزرگ در قرون بعدی مشغول تحقیق و بررسی در مورد رفتار زمین و منظومه شمسی گردد. در این مین در مورد چگونگی بوجود آمدن ماه نظریه های عجیب و غریبی وجود داشت.

جورج داروین معتقد بود که ماه از اقیانوس آرام جدا شده است.اما دانشمندان دیگری نظیر اف آر مولتون و هارولد جفریز جدا شدن ماه از زمین را فقط یک احتمال می دانستند. همچنین آنان نظریاتی در باب بوجود آمدن منظومه شمسی پیشنهاد کرده بودند که حاکی از جدا شدن زمین و سایر سیارات منظومه شمسی از خورشید بود. این دو دانشمند به اتفاق جیمز جانزوتی و ثی چمپرلین اعتقاد داشتند که ستاره دیگری از نزدیکی خورشید گذشته و یا با آن تصادم کرده و از این تصادم کیهانی مواد مجزا به وجود آمده و پس از چسبیدن این مواد بهم سیارات ایجاد شده اند. چنین تصوری در مورد نحوه پیدایش منظومه شمسی تا به امروز صحیح تلقی شده است.

قسمت جامد زمین:
از مهمترین مباحث ژئوفیزیکی مساله قسمت جامد زمین، قسمت درونی زمین و زمینلرزه می باشد. همه ساله حدود ده زلزله عظیم یا بیشتر زمین را به سختی به لرزه در می آورد. انرژیهایی که توسط این زمینلرزه ها آزاد می گردد سبب ایجاد خسارات مالی و جانی فراوانی در مناطق مختلف کره خاکی می شود. همچنین آثاری که زمینلرزه در زمین بر جای می گذارد و سبب تغییر شکل زمین می گردد همواره مد نظر دانشمندان بوده است.
چنین به نظر می رسد که زمینلرزه به وجود کوهها و نقاط ناپایدار زمین بستگی دارد.
فراوانی زلزله در اطراف اقیانوس آرام در امتداد سلسله جبال آلپ، البرز، هندوکش و هیمالیا این نظر را تایید می کند.
علم زلزله شناسی اطلاعات ما را در باب درون زمین از قلمرو افکار ابتدایی به مرحله سنجشهای علمی ارتقا داده و ما را به استنتاجهای بسیار منطقی رسانیده است. وقتی این علم با اطلاعات زمین شناسی توام شود، مبنایی به وجود می آید که بوسیله آن بر چیز های مهم در باب اوضاع گوناگون درون زمین آگاه می شویم.

پس در مورد درون زمین علم زلزله شناسی اساسی ترین و مهمترین مبحث در خور مطالعه می باشد. علمی که کاملا تازه و جدید می باشد و در اصول مهندسی و ساخت و ساز بناها یکی از اساسی ترین مباحث و مطالبی است که کاملا باید در مورد آنها تحقیق و بررسی نمود. همچنین بررسی ساختار زمین و احتمال ایجاد زلزله علمی بسیار وسیع می باشد.

جو زمین:
یکی دیگر از مباحث مهمی که به ندرت به ذهن افراد مختلف خطور می کند. جو و چگونگی جریان جو می باشد. اکسیژن، رطوبت، ایمنی در برابر شعله کشنده آفتاب، تنها یکی از فواید و مزایای جو باشد.
اما اغلب افراد، این حقیقت واضح را نادیده می گیرند که در میان همه خواص حیات بخش جو هیچ یک مهمتر از حرکت و جنبش آن نیست.

لحظه ای فکر کنید که اگر جو زمین در آرامش مرده ای فرو می رفت چه روی می داد؟ در جهانی عاری از باد و جریان جو مناطق گرمسیری بطرز بسیار وحشتناکی گرم و دیگر قسمتهای سیاره زمین سرد خواهند بود.
با وجود جریان جو بادها حرارت را از مناطق گرمسیری به نواحی دیگر می برند و رطوبت را از دریاها و اقیانوسها انتقال می دهند و باران را بر رویسرزمینها می بارانند. هوای آلوده و کثیف را از شهر ها زدوده و هوای تمیز را به جای آن می آورند.

خوشبختانه جو زمین دارای جریان کلی است که هوا را سریعا بر روی کره زمین روز به روز و سال به سال بسوی زمین و خارج آن در حرکت نگاه می دارد.انرژی که برای راندن جریان هوا لازم می باشد، بسیار عظیم می باشد.انرژی جنبشی بادهای زمین بیش از تمام نیروی برقی است که دستگاههای محرکه و مولد برقی کشورهای صنعتی در یک قرن بهره برداری تولید می کنند.این انرژی باید پیوسته تجدید شود کاهش مقدار انرژی در اثر اصطکاک بادها با سطح زمین به اندازه ای زیاد است که اگر انرژی تازه ای بر آن افزوده نشود تمام بادها بعد 9 تا 12 روز از میان می روند.

مطالعه جریان هوا راهبردی در مورد پی بردن به چگونگی تغییرات آب و هوایی و محیطی قسمتهای مختلف زمین تحت تاثیرعوامل جوی می باشد. همچنین واضح است که تقریبا سر چشمه تمام این انرژی در خورشید است. گرم شدن و تبخیر آب صورتهای مختلف انرژی را تولید می کند، که در حرکات هوا به صور دیگر انرژی تبدیل می شود. جریان همه جایی جو از این واقعیت سر چشمه می گیرد که تشعشعی که مناطق گرمسیری استوایی زمین و بالا و پایین آن از خورشید جذب می کنند بیش از آنست که پس می دهند و حال آنکه در دیگر قسمت زمین عکس این امر روی می دهد در نتیجه هوایی که در نواحی استوایی گرم شده به سوی قطبین حرکت می کند و این حرکت اصلی یک دستگاه جریان عمومی را به راه می اندازد که فشار های شدید و خفیف ترتیب بادها به صورتی که در نقشه های هوایی ما دیده می شود، منحصرا گرد بادهایی از این جریان عمومی می باشند.

بیش از دویست سال است که هواشناسان در صدد بدست آوردن تصویری از چگونگی این جریان عمومی می باشند ولی بیشتر کارهای آنان جنبه مثبتی نداشته  زیرا تا به امروز اطلاعاتی که در باب طبقات فوقانی جو بدست آمده به اندازه ای نیست که بتوان از رصد مستقیم، جریان را ترسیم کرد. اقیانوس هوایی که در آن زندگی می کنیم به اندازه ای پهناور است که اگر آن را برای رصد کردن میان مردم تقسیم کنیم به هر نفر تقریبا دو میلیون تن هوا می رسد.یکی از صدها شاید بیشتر از صدها سؤالی که همواره در ذهن بشر ایجاد شده است مغناطیس زمین و چگونگی مغناطیس شدن زمین است.

این موضوع از قرن های متمادی پیوسته معمای حیرت آوری برای انسان بوده است.اینکه چطور ممکن است که وقتی یک سوزن مغناطیسی را به طور آزاد در هوا معلق می سازیم همواره در راستای شمال-جنوب مغناطیسی زمین قرار می گیرد. چرا در جهت شرق به غرب یا سایر جهات نمی ایستد؟ دانشمند انگلیسی ویلیام گیلبرت در سال 1600 در مقاله ای اینگونه بیان نمودکه درون زمین از مواد مغناطیسی تشکیل یافته است.

ولی با گذشت زمان سایر دانشمندان دریافتند که هسته زمین گرمتر از آنست که بتواند بطور دائم مغناطیسی باشد. و این مساله مورد توجه سایر دانشمندان قرار گرفت و کنجکاوی آنها را برانگیخت. هرکدام از دانشمندان استنباطهای مختلف و متفاوتی ارائه نموند. برخی معتقد بودند که محور میدان مغناطیسی ظاهرا با محور دوران زمین یکی نیست. و طوری قرار گرفته که قطب مغناطیسی یکصد مایل دورتر از قطب شمال جغرافیایی است. همچنین آنان معتقد بودند که تجسساتی که برروی زمین انجام یافته نشان می دهند که قطب نما به طرز عجیبی و به گونه نامنظمی از شمال واقعی منحرف می شود. علاوه بر این چنین معلوم شد که شکل و صورت میدان مغناطیسی در طی قرون در حال تغییر است و تنها نتیجه ای که بدست می آید اینست که درون زمین، یعنی آن جا که مغناطیس زمین بوجود آمده آنطور که تصور رفته سخت نیست و باید همچون جریان وسیع محرکی باشد بطوریکه کریستوفر هانستین دانشمند معروف مغناطیس زمین قرن نوزده براستی و به حقیقت بیان کرده است که سوزن مغناطیسی با زبان بی زبانی حرکت زمین را بیان می کند.

بیش از یک قرن پیش دانشمند عالی قدر آلمانی کارل فردریش گاؤس با اطمینان ثابت کرد که مبدا و سرچشمه میدان مغناطیسی باید در درون زمین باشد. امروز دیگر جای هیچ تردیدی نیست که میدان مغناطیسی بوسیله جریان الکتریکی که مربوط به حرکات مواد در درون زمین می باشد بوجود آمده است. بررسی کلیه این عوامل و نتایج و تحقیق و آزمایش و . . . هیچ چیز بجز تدبیر الهی در آفرینش جهان هستی را نمایان نمی کند.