سیاحت نامه شاردن

نویسنده: ژان شاردن
مترجم: محمد عباسی
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 4300
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1345 ~ 1335 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ روکش کتاب اصل نیست 

مروری بر کتاب

دایره‌المعارف تمدن ایران

سر ژان شاردن،جهانگرد و فیلسوف بزرگ فرانسوی در ۱۶ نوامبر سال ۱۶۴۳ در پاریس بدنیا آمد. ژان بعد از اینکه تحصیلات خود را به پایان رسانید در سن ۲۲ سالگی تصمیم گرفت که اولین سفر جهانگردی خود را از آسیا و هند شرقی آغاز نماید که بیشترین تمایلش از این سفر،عشق به دیدن ایران بود.

شاردن دوبار به ایران سفر کرد که بار اول ۶ سال و در مرتبه ی دوم ۴ سال در ایران ماند و زبان فارسی را یاد گرفت. شاردن اولین جهانگرد اروپایی بود که توانست زبان فارسی را یاد بگیرد،بخواند و بنویسد و اولین کتابش را که مربوط به سفرهای ایران بود در سال ۱۷۷۱ میلادی در پاریس منتشر کند و در آن کتاب چگونگی مرگ شاه عباس دوم و بر تخت شاهی نشستن شاه صفی،پسر شاه عباس دوم را شرح دهد.

شاردن بر خلاف اکثر جهانگردان اروپایی که به ایران آمدند وضعیت و شرایط زندگی مردمان آن دوره را بدون هیچ قصد و قرضی به رشته ی تحریر در آورد. متن کامل سیاحت نامه ی شاردن در سال ۱۸۱۱ میلادی،آن هم به تشویق ناپلئون بناپارت که در آن موقع با ایران رابطه ی سیاسی برقرار کرده بود،در ان کشور منتشر شد .

ژان شاردن یکی از مشاهیر بزرگ فلاسفه ی جهان بود و مورخین قرن هیجدهمی چون منتسکیو و روسو در تدوین نظریات تاریخی و تهیه آثار علمی با ارزش خود، از عقاید فلسفی و اجتماعی این جهانگرد بزرگ سود برده بودند. او با تحقیقات دقیق خود،ایران و ایرانیان را برای اولین بار آنطور که شایسته اش بود،به همه ی مردم جهان معرفی نماید. او اولین کسی بود که کتابی در ارتباط با بناهای تخت جمشید نوشت و آن را منتشر کرد.

ادوارد براون،ایران شناس معروف انگلیسی در باره ی او می گوید :
” شاردن معتبرترین مورخ عهد صفوی است و سیاحت نامه ای که او نوشته است از پاره ای جهات با شاهنامه ی فردوسی می شود مقایسه اش کرد که در آن از دلاوریهای پهلوانان ایران صحبت به میان آمده است.
ژان شاردن در ۵ ژانویه سال ۱۷۱۳ درگذشت....

...نژاد ایرانی تا دویست سال قبل به این زیبایی نبود،برای اینکه ایرانیان،پیوسته بین خویشاوندان وصلت می کردند و خون تازه وارد خانواده های ایرانیان نمی شد. از دویست سال به این طرف رسم وصلت کردن با نژادهای بیگانه،بخصوص وصلت با گرجی ها و چرکس ها که از زیباترین نژادهای جهان هستند،در ایران طوری متداول شد که در آن کشور هر کس اسم و رسمی داشته باشد،مادرش گرجی است یا چرکسی. اختلاط نژادهای ایرانی با نژادهای گرجی و چرکسی،نژاد ایرانیان را خیلی زیباتر کرده است.

مردها و زن ها،در شهر اصفهان ” پایتخت ایران در زمان حکومت صفوی ” همه بلند قامت و نارک اندام هستند و من در اصفهان،مرد زشت ندیدم مگر،روستائیان که از اطراف به شهر می آمدند. انسان وقتی از معابر و بازارهای اصفهان عبور می کند آنقدر مردان زیبا می بیند که نمی داند کدامیک از آنها را از نظر بگذراند. من زنها را که حجاب داشتند،نمی دیدم ولی در کشوری که مردها آنقدر زیبا باشند،معلوم است که زیبایی زنها به چه پایه می رسد و تمام جوان های ثروتمند ولایات ایران که خواهان زن بسیار زیبا باشند برای زن گرفتن به اصفهان مسافرت می کنند و از دختران اصفهانی خواستگاری می نمایند.

اکثر زنهای سلاطین صفویه،گرجی یا چرکسی هستند و مادر تمام سلاطین ایران در دوره ی صفویه گرجی یا چرکسی بوده اند. علاوه بر اختلاط نژاد ایرانی با نژادهای گرجی و چرکسی،چیزی که زیبایی ایرانیان را حفظ کرده خشکی هوای آن کشور بوده است.

هوای تمام مناطق ایران،غیر از ولایات شمالی و سواحل خلیج فارس و بحر عمان خشک است و هوای خشک مانع از این می شود که زیبایی مرد و زن،بزودی از بین برود. در پاریس اگر یک ورق کاغذ را شب قبل از خوابیدن در هوای آزاد بگذارید،هنگام صبح می بینید که آن کاغذ از رطوبت هوا خیس شده است ولی در اصفهان اگر کاغذی را در شب قبل از خوابیدن در هوای آزاد قرار دهید هنگام صبح کوچکترین اثر رطوبت در آن نمی بینید.

ایرانی ها ” و البته سکنه ی شهرنشین آنها ” همانگونه که از حیث زیبایی و خوش اندامی در خور تحسین هستند،از حیث اخلاق و معاشرت هم در دنیا بی نظیر می باشند. من هیچ ملت را مودب تر و ملایم تر از ملت ایران ندیده ام و ادب و نزاکت در ایرانی ها فطری است و اگر سالها با یک ایرانی دوستی و یا معامله بکنید،محال است از زبان او چیزی بشنوید که شما را برنجاند و محال است که او حاضر باشد یک خبر بد به شما بدهد و اگر مجبور شود راجع به مرگ یک نفر صحبت کند و می گوید ” عمرش را به شما داد ” یا ” عمرش را به شما بخشید “. یعنی او نمی خواست بمیرد تا این که باعث تاثر شما بشود بلکه چون شما را دوست می داشت برای ابراز دوستی عمرش را به شما واگذار کرد و رفت.

من هیچ ملت را ندیدم که مثل ایرانی ها نسبت به اقوامی که از لخاظ نژاد و دین بیگانه هستند،سهل انگار باشند. در این هنگام که در کشورهای اروپایی اختلافات بزرگ مذهبی وجود دارد در ایران،هیچکس به یهودی ها و عیسوی ها و گبرها و مسافرین اروپایی که گاهی به ایران می آیند کاری ندارند مگر اینکه بعضی از افراد آنها را تحریک کنند و به جان یهودی ها یا عیسوی ها و یا گبرها،بیاندازند.

اما از زمان سلطنت شاه عباس بزرگ به بعد،اگر قشری از افراد در صدد برآیند که عوام الناس را تحریک کنند و به جان یهودیان و عیسویان و گبرها بیندازند،هر قدر مقام آنها بزرگ باشد دچار مجازات های هولناک خواهند بود. این ملت با ادب و مهربان،مهمان نوازترین قوم جهان است و هر کس در هر فصل به خانه یک نفر برود،ولو صاحبخانه بی بضاعت باشد،میزبان،مجبورش می کند که چیزی بخورد و یا بیاشامد.

در اصفهان عوام الناس نمی توانستند نام من ” شاردن ” را تلفظ کنند و مرا ” شیرده ” می خواندند،زیرا تلفظ ” شیرده ” به مناسبت گاو یا گاومیش شیرده برای آنها آسان بود.  در یکی از روزهای پاییز کنار یکی از آبادی های اصفهان در صحرا گردش می کردم که یک روستایی با اینکه می دانست من فرنگی و مسیحی هستم مرا بخانه خود برد و نشنانید و چند لحظه ی دیگر یک سینی مقابل من نهاد که در آن چند نان لواش و چند خوشه ی انگور بود. چند روستایی دیگر هم برای اینکه مرا ببینند وارد آن خانه شدند و به من تعارف کردند که نان لواش و انگور بخورم.

من دیده بودم که ایرانیان پنیر را لای نان می گذارند و می خورند،بنابراین حبه های انگور را لای یک قطعه از نان لواش گذاشتم و هنگامی که می خواستم به دهان ببرم،حبه های انگور در نان شکست و آب انگور فرو ریخت و روستائیان خندیدند اما خنده آنها از شادی بود نه از روی تمسخر و من حس می کردم که قصد ندارند مرا مورد مسخره قرار بدهند بلکه از ناشی بودن من تفریح می نمایند و سپس میزبان رسم غذا خوردن نان و انگور را به من آموخت و گفت : اول باید نان را به دهان برد و بعد حبه های انگور را.

من در هیچ کشور،جماعتی ندیدم که مثل جماعت نوکر باب ایران،مسرف باشند و ثروت خود را در اندک مدت با عیش و طرب و ولخرجی از دست بدهند. نوکر باب در ایران به جماعتی اطلاق می شود که درباری و حکام ایالات و ولایات هستند و در دستگاه دولت خدمت می کنند. این طبقه به قدری به عیش و عشرت علاقه دارند که اگر پادشاه ایران یک روز را معادل پانصد هزار لیره فرانسوی به یکی از درباریان خود بدهد که در کشور ما برای اعاشه چندین خانواده ی بزرگ تا پایان عمرشان کافی است،ماه دیگر آن شخص از آن همه پول،یک پشیز ندارد و همه را صرف تجمل و باده نوشی و آمیزش با زیبارویان کرده است.

اما این ولخرجی خارق العاده که نظیرش در کشورهای دیگر دیده نمی شود فقط بین طبقه ی نوکرباب ایران است که در دستگاه دولت کار می کنند و طبقات دیگر نه فقط ولخرج نیستند بلکه صرفه جو نیز می باشند و ثروت کشور را همان طبقات صرفه جو بوجود آورده اند.

در ایران اشراف و نجبا وجود دارند ولی نه مثل فرانسه. در فرانسه اصیل زادگی موروثی است و کسی که پدرش اصیل زاده نباشد، نمی تواند خود را در سلک اشراف در آورد اما در ایران،جزو اشراف شدن مستلزم این نیست که پدرشان اصیل زاده باشد و هر کس که ابراز لیاقت کند یا ثروت تحصیل نماید می تواند در شمار اشراف در آید و عده ای کثیر از اشراف دربار ایران کسانی هستند که پدر یا جد آنها مردی گمنام بوده و آنها توانسته اند با ابراز لیاقت خود را جزو اشراف کنند.

...قلعه دختر که اردشیر آن را بنا نموده در قله کوهستان قلعه مخروبه ای است که ایرانیان آنرا قلعه دختر می نامند و حکایت می کنند که اردشیر این دژ را برای بازداشت شاهزاده خانم اصیل و عالی تباری بنا کرده است.» شاه عباس دستور تخریب آن را صادر کرده، چون پناهگاه سارقین قطاع الطریقی بود که بر این کوهستانها استیلا داشتند...

...مسلمانان ایران در موضوع جانشینی امام غایب به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ برخی از علمای روحانی و پیروانشان بر این اعتقادند که در تمام طول مدّت غیبت امام باید یک مجتهد معصوم امور دینی و اجتماعی و حکومتی مملکت را اداره کند، و این مجتهد باید جامع علوم، و از هر جهت منزّه از هر فساد و گناه باشد، و چنان بر همهٔ واجبات مذهبی و احکام دینی و دانشهای بشری احاطه داشته باشد که هر پرسشی دربارهٔ مسائل دینی و اجتماعی از او می‌کنند، بی‌درنگ به درستی جواب بدهد.

امّا دستهٔ دیگر معتقدند در غیبت امام حق حکومت به یکی از بازماندگان امام می‌رسد، اما واجب و لازم نیست که وی مانند امام جامع علوم ظاهر و باطن و از هر جهت معصوم باشد. بنا بر همین نظر که مورد تأیید بیشتر مردم است، و مقبول‌تر می‌نماید شیخ صفی که سر سلسلهٔ پادشاهان صفوی است، و نخستین کس از این دودمان است که جامهٔ پادشاهی بر اندام خویش راست کرد، با این عقیده همراه نبود.

آنچه مایهٔ آسایش خاطر و عدم نگرانی پادشاه است این است که قریب به اتفاق مردم بر همین باورند، اما گاهی اهل منبر پذیرش این عقیده را تخطئه می‌کنند و آزادانه بیان و تبلیغ می‌نمایند که پادشاه باید هم از سلالهٔ امام و هم جامع علوم زمان خود و کاملاً پرهیزگار باشد، و چگونه ممکن است پادشاه نامؤمن شرابخواره و هوسباز و مستغرق گناه با عالم بالا نزدیک باشد و نور هدایت را برای راهنمائی مؤمنان بگیرد. پادشاهی بر جامعهٔ مسلمانان تنها شایسته و درخور مجتهدی است که پایهٔ دانش و تقوایش از همگان بالاتر باشد.

این درست است که چون چنین مجتهد وارسته‌ای پردانش و سلیم است باید پادشاهی در کنارش باشد که به ضرب شمشیر مردمان را به رعایت عدالت وادار نماید، اما باید چون وزیری فرمانبردار و سر به راه باشد، نه بیش. شاردن می‌افزاید: در نظر ایرانیان بیشتر از آنچه مفتی در عثمانی اختیار و قدرت دارد. صدر توانمند و مقتدر است و وی راپادشاه و حاکم امور مذهبی، و حقوقی شیخ و قبله گاه واقعی، قائم مقام پیغمبر و نایب امامان می‌دانند.

فهرست 

جلد اول : شاردن و مقام علمی و عظمت بین المللی او / ۱۳۳۵ 
جلد دوم : شاردن و تالیفات وی / ۱۳۳۵ 
جلد سوم : روابط بین‌المللی و جغرافیای تاریخی ایران / ۱۳۳۶ 
جلد چهارم : آداب و عادات، صنایع و تجارت و نفوذ ایرانیان / ۱۳۳۶ 
جلد پنجم : تاریخ علوم ایرانیان قسمت اول / ۱۳۳۸ 
جلد ششم : تاریخ علوم ایرانیان قسمت دوم / ۱۳۳۸ 
جلد هفتم : اصفهان، طب و هنرهای زیبای ایرانیان / ۱۳۴۵ 
جلد هشتم : سازمان نظامی و سیاسی و مدنی ایران / ۱۳۴۵ 
جلد نهم : تاجگذاری شاه سلیمان صفوی / ۱۳۴۵ 
جلد دهم : فرهنگ و فهارس / ۱۳۴۵