سهم ایران در سیاست کشورداری

سهم ایران در سیاست کشورداری

نویسنده: عسکر حقوقی
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 101
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو ، سرتاسر عطف کتاب چسب خوردگی ، جلد رویی و 2 صفحه اول رد زردی مختصری دارد ، مزین به نوشته و امضای نویسنده

مروری بر کتاب 

بخش یکم : در ایران باستان

اگرچه هخامنشیان جنگ آفریدند و سرزمین های بسیار گشودند، ولی در برخورد عمومی با مفهوم حکومت و سرزمین و در سازمان دادن سیاسی فضا، بیشتر به عوامل فرهنگی گرایش داشتند تا به مفهوم خشک سرزمین فیزیکی. واقعیت سیاسی دادن به ساتراپی های گوناگون، در راستای خطوط جداکننده فرهنگ ها و اقوام صورت می گرفت. دانشمندان برجسته ای چون ویل دورانت و پیوفیلیپانی رنکنی به درستی پدیده یا مفهوم «حکومت» را یک نوآوری ایرانی می دانند که بعدها به وسیله رومیان به دنیای باختر رسیده است.

تاریخ و جغرافیانویسان یونان باستان همچون هرودوت (؟ 484- 425 پ.م) و گزنفون (؟ 430 تا ؟ 355 پ.م) تأیید می کنند که هخامنشیان (559 تا 330 پ.م) حکومتی فدرال مانند، یا واحدی پهناور دربرگیرنده ملتهای خودمختار و مشترک المنافع پدید آوردند. بنیانگذار این ساختار، کوروش (559 تا 529 پ.م) و جانشینانش قلمرو خود را بسیار گسترش دادند و آن را ساتراپی هایی (گاه سی تا چهل ساتراپی) تقسیم کردند که هر یک را یک ساتراپ، یا یک خشتروپان یا یک پادشاهی محلی اداره می کرد.

این حکومت دربرگیرنده همه سرزمینهای واقع میان ماورای جیحون و سند تا ماورای قفقاز و جایی که امروز ملداوی خوانده می شود، ماورای اردن و سوریه، و سرزمینهایی از مقدونیه و قبرس تا مصر و لیبی بود. این سازمانی سیاسی بود در ابعادی جهانی به فرمانروایی یک شاهنشاه (شاه شاهان) و به همین روی می تواند نظام «شاهنشاهی» عنوان گیرد.

شاه شاهان در آن نظام حکومتی قانون ساز نبود، بلکه مدافع دینها و قانونهای همگان در آن فدراسیون بود. فراتر، در نظامی حکومتی که هخامنشیان برپا کردند و از سوی تی آر گلوور «دولت خوب» یا حکومت مردمی تعریف شده و در آن همه مردمان بر پایه فرمانی که کوروش در بابل صادر کرد با هم برابر بودند، گروههای قومی و فرهنگی در پیگیری دین و زبان و اقتصاد خود تا اندازه زیادی استقلال و آزادی داشتند.

برای محترم داشتن استقلال سیاسی و فرهنگی مردمان گوناگون در فدراسیون بود که شاه شاهان خود را وابسته به دین ویژه ای نمی خواند. در نتیجه، مردمان در سرزمینهای فتح شده آزاد بودند که دینها، قوانین و سنتهای خود را حفظ کنند. برای نمونه، کوروش به هنگام ورود به بابل، هزاران یهودی را در آنجا دربند یافت. واکنش او این بود که آنان را آزاد کند و به سرزمینشان بازگرداند. وی همراه یهودیان نرفت که اورشلیم (بیت المقدس، قدس) را فتح کند؛ ولی احترام او به آزادی دینی آنان، وفاداری یهودیان به ایرانیان را تضمین کرد. او پیامبر یهودیان شد و آنان داوطلبانه عضویت فدراسیون ایرانی را پذیرا شدند. وی ساختن معبد ایشان را در اورشلیم فرمان داد و آنان این کار او را واقعیت یافتن پیش بینی اشعیای نبی خواندند، آنجا که می گوید: «من پروردگار شما هستم... که از کوروش می گویم، او شبان من است، و خواسته مرا در زمین به جای خواهد آورد: حتی به اورشلیم گوید که تو ساخته خواهی شد و به معبد که سنگ زیربنای تو گذارده خواهد شد.»

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی (مرگ در 1020م) به عنوان تنها مرجع موجود در ادبیات تاریخی زبان پارسی که از تاریخ ایران پیش از اسلام و مناسباتش با دیگر موجودیت های سیاسی دنیای کهن سخن می گوید، مورد ستایش فراوان است؛ ولی تا این زمان به شیوه پرداختن شاهنامه به روابط سیاسی کشورها در پیوند با سازماندهی فضای سیاسی در دنیای کهن، توجه اندکی شده است.

شاهنامه که بیشتر اثری ادبی حماسی درباره تاریخ باستانی ایران، به ویژه تاریخ دوران ساسانی (651- 224) شناخته می شود، چگونگی پیدایش و توسعه «حکومت= کشور» در ایران باستان را روشن می سازد و با دقت نشان می دهد که ایده «ساختار عمودی حکومت» در ایران باستان چگونه پدید آمده و با تعیین مرزهای مشخص پایداری یافته و بر پیدایش و توسعه ایده هایی چون «حکومت»، «سرزمین»، «مرز»، و «دموکراسی» در باختر زمین اثر گذاشته است.

توصیف فردوسی از جغرافیای سیاسی دنیای کهن، با مفاهیمی که در زمینه جغرافیای سیاسی در اروپای پس از وستفالی رشد کرده، همخوانی بسیار دارد؛ ولی آیا ممکن است وی که هزار سال پیش از این، خیلی جلوتر از قرارداد وستفالی 1648 می زیسته، این مفاهیم را از اروپای مدرن آموخته باشد؟ یا حقیقت این است که آنچه فردوسی درباره تکامل تدریجی اندیشه های سیاسی و جغرافیای سیاسی در ایران باستان گفته، بر اروپای قرون وسطی اثر گذاشته است؟ آشکار است که برای یافتن پاسخ این پرسش، می توان از تحلیل های علمی دانشمندان برجسته امروزین درباره مسائل دنیای کهن بهره گرفت.