سقاخانه های تهران

نويسنده: نادیا بنیادلو
ناشر: میراث فرهنگی
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 136
اندازه كتاب: رقعی - سال انتشار: 1381 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

مصور

هدف كلی از طرح موضوع سقاخانه‌ها، همانا توجه دادن و ارزش نهادن به گوشه‌هايی كارآمد از فرهنگ كشور است كه متأسفانه در شرف نابودی قرار گرفته‌اند. اگر پذيرفته شود كه هر بنای متروك و آثار خير، اعم از مساجد، بقاع امامزاده‌ها، سقاخانه‌ها و حتی هر خشت كاشی يا هر درخت كهن‌سال حتی در كوچك‌ترين دهكده‌ها لااقل برگی از تاريخ آن محل هستند، پس بايد به هر نحوی كه مؤثر است درحفظ ‌آثار و بقايای آن‌ها كوشيد و بدون دليل معقول آن‌ها را از بين نبرد.

تشنگی در فرهنگ ايران، مانند آب، مفاهيم گسترده‌ای دارد. مردمان اين مرزوبوم با ريشه‌های كهن در دوردست‌های‌ تاريخ، اين مهم ژرفای اعتقادی و ديرينگی مفهوم (آب وتشنگی) را از مرزهای عينی به مراحل ذهنی برده ‌است. در حقيقت واقعه كربلا مفهوم آب‌ و تشنگی را در اين سرزمين بعد ديگری داده‌ است و سقاخانه بخشی از اين فرهنگ است.

سقاخانه‌ها را می‌توان پديده‌هايی اجتماعی ـ‌ مذهبی، با قدمتی ديرينه ناميد كه در آن آب، مايع حيات‌بخش، به رايگان در اختيار رهگذران تشنه قرار می‌گيرد. اما در پس اين تعريف ساده و كوتاه، فرهنگی كهن و ارزشمند نهفته است؛ زيرا سقاخانه‌ها در نظر مسلمانان و به‌خصوص اهل تشيع همواره ازجايگاهی مكرم و حرمتی خاص برخوردار بوده‌اند. با اين‌حال به دلايلی نامعلوم در آثار متقدمان و كتب تاريخی كمتر ذكر و وصفی از اين بناها آمده است.

نويسنده در اين كتاب ابتدا به بيان مختصری از تاريخچه تحولات مناطق ری، قصران ‌و تهران اشاره كرده‌ و آنگاه وضعيت سقاخانه‌سازی و چگونگی سقاخانه‌های اين مناطق را مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس در ادامه با پژوهشی پيرامون ويژگی‌های كلی سقاخانه‌های تهران، سعی كرده تا ضمن مطالعه‌ی جايگاه اجتماعی اين پديده در گذشته و حال، ضرورت وجود آن‌ها را در مقاطع زمانی مختلف بررسی كند.

هم‌چنين در پايان به طور مختصر به يكی از مكاتب هنری معاصر موسوم به مكتب سقاخانه ـ كه برای مدتی بحثی گرم را در محافل هنری كشور موجب شده بود ـ اشاره می‌كند و در پايان نيز تصاويری از سقاخانه‌های معروف آن زمان ازجمله: سقاخانه آستان حضرت عبدالعظيم(ع)، سقاخانه بازار شهرری و سقاخانه‌های تهران ضميمه می‌كند.

کتاب تحقیقی است درباره سقاخانه‌های تهران که با مقدمه‌ای درباره تاریخچه سقاخانه و سقایی در تمدن اسلامی و نقش و اهمیت و جایگاه فرهنگ سقایی نزد ملل مسلمان آغاز می‌شود ; سپس مباحث کتاب در فصل سامان می‌یابد .در فصل اول تاریخچه تحولات مناطق ری، قصران و تهران به اختصار بررسی شده است .در فصل دوم وضعیت سقاخانه سازی و چگونگی سقاخانه‌های مناطق یاد شده، بررسی می‌گردد .

در این فصل با پژوهش درباره ویژگی‌های کل سقاخانه‌های تهران، سعی شده تا ضمن مطالعه جایگاه اجتماعی این پدیده در گذشته و حال، ضرورت وجود آنها در مقطع زمانی بررسی شود .سقاخانه‌هایی که در این فصل بررسی شده‌اند عبارت‌اند از : سقاخانه‌های آستان حضرت عبدالعظیم (س) و بازار و سایر سقاخانه‌های شهر ری .سقاخانه‌های تهران :سقاخانه آقا شیخ هادی، آینه کوچه ارامنه، کوچه ظهیرالاسلام، بازار بین‌الحرمین، خاتم‌النبیین در بازار، مسجد امام، مسجد جامع، مسجد آقا سید عزیزالله، بقعه امامزاده سید اسماعیل، امامزاده سید نصرالدین، امامزاده زید، امامزاده یحیی معیر در کوچه احمدیان، معیر در کوچه شهید معیر، نوروزخان و برخی دیگر .

در فصل سوم از ویژگی‌ها و مشخصات سقاخانه‌ها مانند معماری، تزئینات، کتیبه نویسی، اسباب‌ها و تامین آب سخن رفته است .فصل چهارم به بحث درباره جنبه هنری سقاخانه و مباحث مطرح شده در محافل هنری با عنوان "مکتب سقاخانه "اختصاص دارد .در آخرین فصل، نتیجه‌گیری مباحث آمده است .کتاب با کتابنامه و عکس‌هایی از سقاخانه‌های تهران و شهر ری به پایان می‌رسد .