سفرنامه گوهر مقصود

سفرنامه گوهر مقصود

نویسنده: مصطفی طهرانی (میرخانی)
به کوشش: زهرا میرخانی
ناشر: میراث مکتوب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 410
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : نو ؛ مهر دارد

مروری بر کتاب 

خاطرات سیاسی و اجتماعی دوره استبداد صغیر

آقا سید مصطفی تهرانی(میرخانی)(۱۳۵۰ه.ق - ۱۲۷۷ه.ق) از جمله عالمان دینی و فعالان سیاسی و نماینده مجلس شورای ملی در دوره اوّل بود که پس از به توپ بسته شدن مجلس و مدتی اختفا برای آنکه به دست عمال حکومت نیفتد، به مشهد گریخت.

کتاب شامل مسائل اجتماعی، سیاسی، موضوعات روز، یادآوری از تاریخ باستان، انتقاد از بیداد، برانگیخته شدن شور تجدد، تجدید حیات فکری، تنوع موضوعات و گاه همره با کاربرد لغات فرنگی است که در مجموع نمونه‌ای از مختصات زبانی و فکری ادبیات مشروطه به حساب می‌آید .

نگارش کتاب از 6 شعبان 1326ه‌.ق آغاز می‌گردد، اما پس از هفتاد روز، یکباره رها می‌شود و نویسنده پس از هشتاد و دو روز به تهران باز می‌گردد .این کتاب گذشته از این که از جنبه تاریخی در روشن کردن برخی از زوایای تاریک تاریخ مشروطیت خالی از فایده نیست، در زمینه آشنایی با عادات و آداب اجتماعی حدود صد سال پیش تهران و برخی دیگر از ولایات ایران نیز منبع مفیدی است .نویسنده شرح کامل سفر خود و حدود ده تن همسفران خویش را به رشته تحریر درآورده و طی آن، تمام مشکلات مراحل و منازل و قهوه‌خانه‌ها و کاروان‌سراها و قصبات و شهرهای بین راه را توصیف نموده است .

در اين كتاب، فقر و فلاكت، فساد و رياكارى، ساده‌دلى و دلال پيشگى واسطه‌گرى و رشوه و بى‌خيالى و غم‌خوارگى در كنار هم و با هم توصيف مى‌شود. نویسنده كه خود متدين و اهل علم است، از خرافه‌پردازى و خرافه‌پذيرى مردم، سخت دلگير است و مفصلاً تمهيداتى را براى دوشيدن زوار به كار مى‌گرفته‌اند؛ مثلاً يك سينى نشان مى‌داده‌اند كه امام رضا(ع) را با انگور ميان آن سينى مسموم كردند، نویسنده مى‌پرسد: آيا در دستگاه‌هارون و مأمون سينى از اين بهتر پيدا نمى‌شد؟

و همچنين موارد ديگر كه براى نشان دادن هر يك به زائران، آن‌ها را تيغ مى‌زده‌اند. بعضى از كسبه متقلب‌اند و توجيهاتى براى خود مى‌تراشند؛ مثلاً فيروزه فروشى تقلب كار مى‌گويد: تجار انتيقه غبن ندارد مأموران دولت هم كه بايد احقاق حق مظلومين را بنمايند، خودشان گوش مردم را مى‌برند: زائر مال باخته، الاغش را فروخت كه بتواند بر گردد، مأموران براى ابلاغ پرونده دزدى درست كردند و پول الاغ را هم از چنگش درآوردند.

زيباترين و شيواترين صفحات كتاب كه نویسنده خودش آن‌ها را «مزخرفات» ناميده است. ماجراى صيغه كردن نویسنده است كه كاملاً خصوصيات يك داستان جديد را از طرح و توطئه و توصيف جزئيات شامل مى‌شود و خواننده به جاى آن كه بخندد، بر قهرمانان داستان دل مى‌سوزاند. نویسنده در اين ماجرا كه سر و ته‌اش بيست و چهار ساعت از بدبختى به سيه روزى پناه مى‌برد و در سرما و بى‌خانمانى و آوارگى با شپش و كيك كشتى مى‌گيرد، لحن طنزآميز آقا نجفى قوچانى در سياحت شرق اين جا هم احساس مى‌شود: «اى مولاى من مرا كسالت خواب بيتاب كرد اگر جند الله (كنايه از حشرات موذى) را امشب مى‌خواهى مصاحب من فرمايى از اين آستانه بيرون نخواهم رفت طريق ميهمان نوازى اين قسم نشايد و مراعات حال غريبان بهتر از اين بايد»

بخشى از خاطرات كتاب، حال و هواى نویسنده را در زيارت‌هاى عارفانه و عاشقانه‌اش نشان مى‌دهد و نيز طبع شعر وى را، كه جاى جاى به مناسبت ابياتى سروده و ناى طبع را نوا بخشيده است. نثر سرشار از تپش، جذاب و شيرين كتاب، نشانگر شور و شوق و استعداد سرشار و نحوه ارائه مطالب بيانگر مطالعات گسترده ايشان در حوزه‌هاى علوم عقلى و نقلى و تاريخى و ادبى و... البته با توجه به پايگاه ويژه اجتماعى ايشان مى‌باشد.

وی همچنین شرحی از اقامت در مشهد و زوار، ستم‌های عمال حکومت استبداد به مردم و اجحاف مردم به یک دیگر و ستم‌پذیری برخی اقشار و وقایع تاریخی دوره محمدعلی شاه در تبریز و تهران و مشهد را به قلم آورده است .کتاب در بخش پایانی از ضمیمه‌ای برخوردار است که در آن مقاله‌ای از نویسنده با عنوان "مقدمه‌ای بر نظامنامه انجمن اتحادیه اصناف "آمده است .فهرست منابع در انتهای کتاب درج گردیده است .