سفرنامه کرمان و بلوچستان

سفرنامه کرمان و بلوچستان

نویسنده: فیروز میرزا فرمانفرما
به کوشش : منصوره اتحادیه ( نظام مافی )
ناشر: بابک
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 100
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1360 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

مصور 

میانسالی فیروز میرزا با سلطنت ناصرالدین شاه تقارن دارد، که این دوره همراه بسیاری تحولات و تغییرات داخلی در دستگاه حکومت است.  سیر رویدادهای جاری اجتماعی و فرآیند دگرگونی های این دوران جامعه به حدی سریع، ناهمگون و نامتجانس است که درک آن برای بسیاری از سیاستمداران و حکمرانان که با شیوه ای ساده تر حکومت می کرده اند، همچون فیروز میرزا و دیگر درباریان غیر مأنوس به نظر می رسد.به عکس آن کسانی که به شیوه نوین تعلیم دیده و یا در فرنگ تحصیل کرده بودند، کاملاً به اوضاع و احوال زمانه پی برده؛ همراه با تغییر شرایط و پیچیدگی های اجتماعی آن دگرگون می شدند.

فیروز میرزا از فرزندان عباس میرزا ولیعهد فتحعلیشاه بود . او دو بار به حکومت کرمان و بلوچستان گمارده شد که یکبار در زمان محمد شاه و بار دوم در زمان ناصرالدین شاه بود . این سفرنامه حاصل حکومت دوم اوست . وی علاوه بر این دو حکومت در کارهای مهم حکومتینیز در عهد قاجار شرکت داشته است که از مهمترین آنها سرکوب شورش آقاخان محلاتی رهبر فرقه اسماعیلیه در کرمان است که در این سفرنامه وی به این رویداد نیز اشاره میکند 

کتاب با مقدمه خانم سعاد پیرا آغاز و مطالب بدون فصل بندی خاصی، به ذکر نحوه مسافرت و خصوصیات منزلگاه‌های بین راه، اختصاص یافته است.  فیروزمیرزا فرمانفرما، فرزند عباس میرزا (۱۲۰۳- ۱۲۴۹ ق) نایب السلطنه و نوه فتحعلی شاه قاجار بوده که زندگانی او با سلطنت سه پادشاه هم عهد است:

۱) دوره کودکی و نوجوانی که مقارن سلطنت فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۲- ۱۲۵۰ ق) است. 
۲) جوانی، مقارن با پادشاهی محمد شاه قاجار (۱۲۵۰- ۱۲۶۴ ق). 
۳) میانی و سالمندی که با دوره سلطنت ناصرالدین شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ ق) تقارن دارد. 

وی یکی از رجال ذی نفوذ دوره قاجاریه بوده و مناصب متعددی را برعهده داشت که از آن جمله می‌توان به حکومت ایالات مختلف نظیر: کرمان و بلوچستان، فارس ، اراک ، بروجرد ، ملایر و تویسرکان ، تهران ، قزوین ، همدان ، خوانسار و نهاوند اشاره کرد.

وی همچنین عضو شورای دولتی ناصرالدین شاه بوده و در مقاطعی نیز پیشکاری آذربایجان، ریاست قورخانه و وزارت جنگ را برعهده داشت. افزون بر آن، ناصرالدین شاه را در سفر به اروپا همراهی نموده است. آخرین منصب وی حکومت کرمان و بلوچستان بود و سفرنامه حاضر، در اواخر عمر وی و در زمان تصدی حکومت کرمان و بلوچستان نوشته شده است.

این سفرنامه، حاصل مسافرت او به حوالی کرمان و سیستان برای سرکوب اغتشاش پسرهای نصرالله خان بهارلو و اهالی بشاگرد بوده است.وی در این سفرنامه علاوه بر توصیف منزل گاه‌ها، راه‌ها و مسیر گذر ایلات و طوایف ساکن در منزل گاه‌ها، به موقعیت خان‌ها و جایگاه آنان در منطقه مختلف اشاره کرده است. افزون بر آن، چگونگی وضعیت اقتصادی- معیشتی ساکنان این ایالات را به تفصیل شرح داه است.

در قسمتی از سفرنامه نیز از فقر این ایالات و لزوم کمک به مردم سخن گفته و در پاره‌ای موارد درباره شکایات مردم و رسیدگی به آن‌ها مطالبی عنوان کرده است. کتاب اطلاعات جالبی از مناطق جغرافیایی و منزلگاه‌های بین راه به دست می‌دهد.

فیروزمیرزا با آن که از صفت اختصار در نگارش سفرنامه اش سود جسته، اما گاه بسیاری از نکات را دقیق شرح داده است؛ چنانکه راه‌ها و مسیر گذر ایلات و طوایف ساکن در منزلگاه‌ها را هم قید کرده است. احتمالا این امر برای خود وی که حکمران این نواحی نیز بوده، ضرورت بیشتری داشته، چرا که می‌توانسته در صورت لزوم از این اطلاعات کمک بگیرد. چنانچه وی در قسمتی از همین سفرنامه می‌نویسد:

«منزل چهارم تهرود است و مسافت این منزل هشت فرسخ سنگین است و دو راه دارد، یک راه آن طوری است که درشکه و کالسکه می‌رود صحراست و آبش شور می‌باشد،... و راه دیگر آن از رودخانه است که جنگل معتبر می‌باشد،... آبادی ندارد مگر ایلات گوسفند دارد و از طایفه دوم که قراچی باشد سه خانه چهار خانه در هرنقطه مسکن برای خود قرار داده قشلامش می‌کنند...» و در جای دیگر می‌نویسد: «در دامنه سمت جنوبی این کوه (مزار) دویست دربخانه ایلات از بلوچ و ناروئی و یاراحمد زهی و شاد علی برجی می‌باشند و مسکن سعید خان و مدد خان بلوچ در آن جا است...» .

فیروزمیرزا این سفر را از کرمان آغاز و تا مناطق و منزلگاه‌هایی از سیستان و بلوچستان ادامه داده است. او این سفر را به همراه درد و رنجی که از پا داشت به پایان برده و با درایت ، نقطه نظرات خود را در هر قسمت توضیح و شرح داده است. 
همچنین به اوضاع و احوال اجتماعی و وضعیت معیشت مردم نیز توجه داشته و در قسمتی در سفرنامه اش درباره فقر این ایالت و کمک به مردم سخن رانده است.

از جمله منزلگاه‌هایی که وی به خوبی آن‌ها را توصیف نموده است، می‌توان از ماهان، خنک، راین، تهرود، درازین، کروک، عزیز آباد، ریگان، چاه ملک، کیگان، بزهو، دره آهو و... نام برد. فیروزمیرزا نصرت الدوله (فرمانفرما) پس از پایان این دوره حکمرانی خود در کرمان، به دارالخلافه بازگشت و پنج سال بعد از آن، در تاریخ ۲۹ ربیع الاول ۱۳۰۳ ق در تهران درگذشت.