سفرنامه مظفرالدین شاه به مراغه

سفرنامه مظفرالدین شاه به مراغه

نویسنده: ناصرالدین شاه , مسعود غلامیه , یوسف بیگ باباپور
ناشر: مجمع ذخائر اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 120
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

فقدان داده‌های تاریخی راجع به تحولات وقوع یافته مراغه در دوره ناصری و بی‌اطلاعی از کم و کیف جزئیات رویدادهای واقعه که همواره از کاستی‌های تاریخ نگاری این شهر تاریخی به شمار می‌رود، ضرورت توجه و پرداختن به منابع موثق و ارزشمندی چون «سفرنامه مظفرالدین میرزا به مراغه» را نمایان می‌سازد.خاطرات و سفرنامه‌های شاهان و رجال برجسته و نامی، یکی از منابع مهم و ارزشمند تحقیق در علوم انسانی و به ویژه در تاریخ به شمار می‌رود. البتّه با توجه به ماهیت این گونه اسناد قطعاً همه مطالب آن قابل استناد نیست اما به طور کلی برای آشنایی با دیدگاه‌ها و ویژگی‌های نویسنده- راوی- و حوادث و وقایع و محدوده زمانی و مکانی مورد نظر می‌تواند مفید باشد.

مظفرالدین میرزا که بعد از ناصرالدین شاه بر تخت پادشاهی تکیه داد، همچون پدرش از معدود پادشاهانی است که خاطرات روزانه سفرهایش را به نگارش درآورده است. این خاطرات در قالب یاداشتهای روزانه و سفرنامه‌های متعدد منتشر شده است. آنچه در این کتاب مورد نظر بوده، سفرنامه مظفرالدین میرزا به مراغه است.سفرنامه مظفرالدین شاه به مراغه از منابع بیسار ارزنده ایست که در کنار دهها سفرنامه دیگر از این دوره، چون سفرنامه حاج میرزا حسن شکوهی، حاجی زین العابدین مراغه‌ای، شاهزاده علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه به شهر مراغه، مجموعه با ارزشی را شکل می‌دهد که از دیدگاه تحولات تاریخی محل، آثار و ابنیه، نام و موقعیت جغرافیایی اماکن و مناظر و رجال شناسی مراغه از اهمیت چشمگیری برخوردار است.

این سفرنامه بوسیله خود مظفرالدین شاه انشاء و بدست محمدرضای منشی در سال 13058 هـ.ق. کتابت شده است. اصولاً سفرنامه‌ها چون اغلب در مسافرت و با عجله در زمان‌های محدود و کوتاه نوشته می‌شده، مجالی برای عبارت پردازی‌های نویسندگان باقی نمی‌مانده است، از همین روست که اکثر سفرنامه‌هایی که به ویژه از دوره قاجار و از روزگار فتحعلی شاه به این سو در دست است، انشایی ساده و روان دارند و از تکلّفات منشیانه در آنها خبری نیست. متن سفرنامه حاضر متن نسبتاً روانی است هر چند اصطلاحات ترکی در متن نوشتاری به وضوح دیده می‌شود که خود بر جذابیت نوشته می‌افزاید.

سفرنامۀ مراغه یک گزارش دقیق و خواندنی است که می‌توان بسیاری از مسائل را از لابلای نوشته وی بدست آورد. اطلاعاتی درباره مسائل روزانه، آداب و رسوم، خانه‌ها، طبیعت وحش، قریه و شهرهای قرار گرفته در بین مسیر، از نکاتی است که همگی حاوی مطالب تازه و جالبی است.
تلاش مظفرالدین شاه برای ثبت مسافات و فواصل چندان جدی نیست، با این حال اطلاعاتی را به دست می‌دهد. این سفرنامه که در واقع روزنامه سفر او از موقع حرکت از تبریز به سمت مراغه است در بین مسیر از شهرهایی که وارد شده و اقامت می‌نماید، سخن گفته است. از سردرود و گاوگان تا روستای شیرامین و حاشیه دریاچه ارومیه را توصیف می‌کند. وصف باغ امامقلی‌میرزا، حمام مخصوص آن، پل چوبی و کشتی که برای جابجایی در روی دریاچه از آنها سخن می‌راند، خواندنی است.

سفر مظفرالدین میرزا به مراغه صرفاً یک سفر تفریحی است که از دوم شعبان سال 1305 هـ.ق. از حیاط آغاباشی در تبریز آغاز و پس از طی مسیر و سیر و سیاحت در مراغه تا بازگشت که اتمام این سفر باشد، تاریخ 25 شعبان همان سال ثبت گردیده است. گزارشات وی درباره مسائلی که در راه بازگشت رخ می‌دهد، کوتاه است و شاید علت این خلاصه‌گی به خاطر عدم تکرار بوده است.
داستان گردش او در کناره‌های زیبا و باطراوت صافی رود، ماهی گیری در رودخانه مردق، وصف طبیعت بکر و زیبای منطقه آشان مراغه که شاه را به وجد می‌آورد همگی جالب و خواندنی است. ماجرای خرس دیدن و شکار این حیوان در منطقه مراغه برای نویسنده و هم خواننده جالب است و جذاب‌تر آنکه وی تازه‌هایی در این باره بیان می‌کند که در جایی دیگر یافت نمی‌شود.

علاقه زاید الوصف شاه در تیر انداختن در این سفرنامه نکته‌ای است شیرین و به سفرنامه طراوتی خاص می‌بخشد، هر چه را می‌بینید با تیر می‌زند، از پشت بام و از درون چادر تیر می‌اندازد، به گنجشک و مرغابی و... حتی به کلاه سرباز رحم نکرده به عنوان هدف تیر خالی می‌کند و جایی که دیگر نه بز و آهو و یا خرگوشی نمی‌یابد، خری را در چند قدمی گذاشته در جمع همراهان با افتخار هدف می‌گیرد.
اطلاعات وی از اماکن تاریخی به ویژه وصف بنای گنبدها و قرائت سنگ کتیبه‌ها و کاشی‌های روی گنبدها که در مرور زمان دچار ریختگی شده، وجود چندین عکس از مناظر و بناها اهمیت خاصی به این سفرنامه داده است.

با توجه به توضیحات داده شده به نظر می‌رسد سفرنامه مظفرالدین میرزا به مراغه می‌تواند کمک شایانی برای آشکار شدن اوضاع طبیعی، اجتماعی مراغه در آن سنوات به شمار آید.جای دارد پس از مختصر توضیحی که درباره این سفرنامه داده شد، برای اطلاع و آگاهی خوانندگان خود از روحیات و شخصیت درونی مظفرالدین میرزا - شاه آینده ایران- هر چند به اختصار مطالبی آورده شود.