سفرنامه فوروکاوا

سفرنامه فوروکاوا

نویسنده: نوبویوشی فوروکاوا
مترجم: هاشم رجب زاده,کینیجی ئه اورا
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 370
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1384 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

عضو هیات اجرایی نخستین سفارت ژاپن به ایران در دوره قاجار 1297 ه .ق/ 1880م 

این سفرنامه سومین سفرنامه‌ی ژاپنی است که به فارسی ترجمه شده است ـ فوروکاوا در کتاب خود، ضمن وصف جزایر خلیج فارس، به این نکته نیز اشاره می‌کند که خلیج فارس به عنوان نام عام و سراسری، به آب‌های میان تنگه‌ی عمان تا دهانه‌ی اروند رود، جایی که دجله و فرات به هم وصل می‌شوند، اطلاق می‌گردد.... در حقیقت سفرنامه‌ی وی نوعی دانشنامه‌ای است که از مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، کشاورزی، ادبیات، فرهنگ و هنر، سخن به میان آورده است... او علاوه بر بررسی مسائل نظامی ایران، به هنر و ادبیات و آداب و رسوم این مردم نیز پرداخته و نکته‌های ظریف و شیرینی را در لا به لای مطالب خود آورده که سفرنامه را جذاب و خواندنی کرده است. آن چه مهم است سفرنامه‌هایی از این دست نشان می‌دهد که کهن سرزمین ایران از چه منظری مورد توجه سیاحان ژاپنی بوده است و آنان چگونه مسائل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایران را ارزیابی می‌کرده‌اند.

 در این میان موضوعی که فوروکاوا را به تعجب وامی‌دارد این است که چگونه ملتی که روزگاری دارای فرهنگ تمدن غنی بوده، امروزه چنین تهی شده و علم و فرهنگ در جامعه‌ی آنان، بی‌ارج گردیده است. هر چند فوروکاوا آشوب‌های پی در پی را یک راز علل عقب ماندگی ایران می‌داند، اما از عدم رشد فرهنگی آنان در دوره‌ی قاجار که به مدت هشتاد سال آرامش نسبی را در سراسر ایران حاکم کرده بود، تعجب می‌کند و سوالی مطرح می‌نماید که شاید امروز نیز مصداق داشته باشد که چرا مردم ایران به ارزش واقعی علم و فرهنگ خود پی نبرده‌اند و تلاشی در این زمینه نمی‌کنند. فوروکاوا در شرح مبسوطی که از دیدار هیات ژاپنی با ناصرالدین شاه می‌دهد، از آرزوهای دور و دراز ناصرالدین شاه سخن می‌راند. سوال و جواب‌های رد و بدل شده بین ناصرالدین شاه و هیات ژاپنی که بخشی از کتاب را به خود اختصاص داده، در نوع خود جالب توجه و در عین حال غم‌انگیز است. اعتراف ناصرالدین شاه به خرابی وضع جاده‌ها و متعاقب آن پرسش‌های شاه درباره‌ی راه‌آهن، وضع حکومت و طرز اداره‌ی دولت.... نشان از دغدغه‌ی خاطر و اعتراف وی به عقب‌افتادگی ایران دارد که به وضوح در این کتاب آمده است...

فوروکاوا، جزء هیات هفت نفره‌ای بود که در سال ۱۸۸۰ میلادی (۱۲۹۷ قمری) به دستور وزیر دارایی ژاپن به منظور گسترش روابط بازرگانی این کشور با ممالک آسیایی؛ از جمله ایران رهسپار این سفر شد، فوروکاوا پس از انجام ماموریتش، این سفرنامه را در ملاحظه و تحقیق احوال ایران نوشت. 
این هیئت که از راه دریا از سمت جنوب به ایران آمده بود، پس از مسافرتی ۴۲ روزه از بوشهر به تهران و پس از ۱۱۰ روز توقف در تهران از طریق بندرانزلی و اروپا به کشور خود بازگشتند. سفرنامه وی که حاصل گزارش‌های این سفر است تصویری از نگاه ژاپن به ایران در آن سال‌ها، و نیز آگاهی‌های ارزنده از ایران دوره قاجار است. علاوه بر این، سفرنامه شامل تصویری از آن دوره که نقاشی شده، نیز می‌باشد. فوروکاوا گزارش‌های خود را در سال ۱۸۹۰ م در توکیو با عنوان یادداشت‌های سفر ایران به زمان ژاپنی انتشار داد و ترجمه آن سال ۲۰۰۳ م (۱۳۸۲ ش) صورت گرفته است. 

اثر حاضر از پیش گفتار، مقدمه مترجمان و چهار بهره (فصل) تشکیل شده است. 
در مقدمه مترجمان (۱۷ صفحه) مباحث مهمی وجود دارد که با مباحث سفرنامه مرتبط است. زیرا سفر این هیئت ژاپنی در زمانی به ایران صورت گرفت که دوازده سال از آغاز تجدد ژاپن (نهضت میجی) گذشته بود و در مقدمه، احوال ژاپن در این روزگار و پی آمدهای این تجدد که دگرگونی‌های بزرگی را در حوزه سازماندهی حکومت ، نخستین تلاش برای تدوین قانون اساسی و قوانین اداری صورت داده بود، آمده است که می‌تواند روشنگر بسیاری از انتقادهایی که مؤلف در طول سفرنامه خود ارائه می‌دهد، مورد بهره برداری قرار گیرد. از مباحث دیگری که در مقدمه مترجمان درج شده، بررسی شخصیت، زندگی و کارهای مهم مؤلف در خدمت به کشور ژاپن است و بحث آخرین مترجمان در این مقدمه، ذکر روش ایشان در ترجمه خود به طور مفصل آمده است. 
هره اول با بیان موقعیت جغرافیایی جمعیت، آب و هوا و بیماری‌های بومی ایران آغاز می‌شود. در این قسمت اطلاعاتی از خلیج فارس ، جزایر ایرانی (بوشهر، قشم و خارک )، فلات ایران ، البرز و دماوند ، رودها و دریاچه‌ها، نخلستان‌های، جنوب، جنگل‌های شمال، چنارهای تهران، شهرهای ایران، پراکندگی و شمار جمعیت و از بیماری تب و آب‌های آلوده به دست می‌دهد. 

در ادامه این بهره، تاریخ مختصر ایران آمده، این تاریخ نیاکان ایرانیان را از نوادگان نوح علیه‌السّلام سام و عیلام بیان می‌دارد که در جنوب آسیا سکنی و در سال‌های ۸۰۹ تا ۵۶۰ بیش از میلاد امپراتوری آشور بنیاد کردند و بعد از هخامنشیان، یورش اسکندر در زمان داریوش سوم، اشکانیان، ساسانیان، دنباله جنگ‌های ایران و روم، پیروزهای شاپور، جانشینان شاپور، خسرو انوشیروان، جانشینان او پس شکست سپاه یزدگرد سوم از سپاه اسلام ، طاهریان و صفاریان و این تاریخ ادامه می‌یابد، تا به قاجار می‌رسد و از حوادث دوران قاجار واقعه هرات ، شورش افاغنه، واقعه یابی‌ها و به حضور انگلیسی‌ها در ایران و سیاست بازی‌ها و رقابت جویی‌ها انگلیسی‌ها و از عهدنامه‌های ارزنه الروم و ترکمانچای سخن به میان می‌آورد. 

در ادامه این بهره، اطلاعات جامع و کاملی از خاندان سلطنت قاجار، حاکمان قاجار و به معرفی سلطان کنونی این سلسله ناصرالدین شاه می‌پردازد. در اینجا فوروکاوا از سلطنت ناصرالدین به سلطنت خودکامه یاد می‌کند و می‌نویسد اختیار حیات و ممات مردم یکسره در دست شاه است و هر فرمان شاه اعتبار مطلق دارد و همه مردم باید آن را اطاعت کنند و وزارت خانه‌های ایران را صوری و کار وزراء را در واقع منشی گری شاه می‌داند و وزیر مسئولیت و اقتدار ندارد و ادارات ایران را جزء اسم چیز دیگری نمی‌داند و آنها را فاقد منشاء اثر و فعالیت و در یک کلمه شاه فعال ما یشاء در ایران است، رفتار حکومت با مردم بر روی هم رفته مانند رفتار دشمن با مملکت تسخیر شده‌ای است. 

سپس به تقسیم ایران به ۳ دسته و هفده ایالات و ولایت و نام بردن از آنها می‌پردازد. فوروکاوا از فروش مناصب در ایران حیف، میل اموال عمومی، ظلم و ستمی که حکام و والیان در حق مردم در گرفتن مالیات می‌کنند و این قسمت صحت می‌کند. 
و در ادامه از مقررات و نظامات حاکم در ایران گفتگو می‌کند و دولت و شریعت را به اتفاق بر مردم حاکم هستند، نام می‌برد. در این قسمت از قدرت روحانیان، محاکم عرف و شرع ، مجازات‌ها و انواع کیفرها سخن به میان می‌آید. 
در ادامه ادیان و مذاهب در ایران را نام می‌برد (به آیین زردشت و اسلام ) و پس از اعتقاد شیعیان و مراسم مذهبی (تعزیه داری مذهبی، اعیاد) و بعضی دیگر از این گونه مراسم مذهبی را بیان می‌کند.