سفرنامه حمزه میرزا

سفرنامه حمزه میرزا

نویسنده: محسن رحمتی
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 128
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1387 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور - اسناد

شرح لشکرکشی 1276 هـق به مرو از زبان یک شاهد عینی

سرزمین‌های ترکمان‌نشین متعلق به ایران و شهرهای آباد آن، مرکز رشد و توسعه فرهنگ و هنر ایرانی بودند و به رغم حملات اقوام مهاجر زردپوست ترک و مغول در طول دوره‌های مختلف این سرزمین هم‌چنان به ایران تعلق داشت. ولی در دوره قاجار دخالت‌های بیگانگان و جنگ با روس‌ها، فرصت توجه به ترکمن‌ها را از شاهان قاجار گرفت. ولی در زمان ناصرالدین شاه توجه به این منطقه زیاد شد و بنا بر دلایلی که در کتاب ذکر شده است، در این منطقه جنگی صورت گرفت.

روابط ايلات تركمن با دولت مركزي در عصر قاجار و به ويژه جنگ ناشناخته مرو، علي‌‌رغم متون و منابع متعددي كه در اين زمينه به‌جاي مانده هنوز از فرازهاي مبهم و سوال برانگيز تاريخ ايران است. به نظر مي‌رسد كه اين ابهام و تيرگي بستگي به 3 عامل دارد:

نخست، عدم انتشار تعداد زيادي از اين منابع كه يا به صورت متن خطي در كتابخانه‌ها نگهداري مي‌شوند و يا هنوز از زبان‌هاي اروپايي و غيرفارسي ترجمه نشده و در دسترس نيست.

دوم، سكوت مورخان و قلم به دستان مزدوري كه براي خوش‌آمد صاحبان قدرت و دارندگان زر، زور و تزوير، به قلب حقايق پرداخته و خيانت را خدمت جلوه داده و خدمت را ناديده گرفته‌اند. چنان كه شكست سنگين جنگ مرو را به عنوان «فتح بعضي قلاع و فرار تركمن‌ها» ثبت كرده‌اند. ناگفته پيداست كه اين شيوه چقدر به اغفال از اين موضوع كمك كرده است و نيت دولت و دربار نيز همين بود چنان كه حتي گزارش‌ لشكرنويس رسمي دربار نيز پذيرفته و مطالعه نشد و دولت همه نيروهاي خود را براي فراموش كردن اين واقعه تلخ به كار گرفت.

سوم مطالعه ناميمون استعمارگران اروپايي در اين قضيه است كه باعث اختلاط و آشفتگي هر چه بيشتر ابعاد مربوط به اين قضيه شده است. در اوايل قرن سيزدهم موقعيت سوق‌الجيشي ايران به عنوان دروازه هند باعث جلب رقابت‌هاي فزاينده استعمارگران شده و ايران را وارد عرصه سياست بين‌الملل كرد. اين امر چنان تاريخ ايران را با مسايل جهاني پيوند زد كه مطالعه و بررسي تاريخ ايران در اين دوره را جدا از فعاليت‌ها و گزارش‌هاي اين استعمارگران نمي‌توان انجام داد.

جنگ مرو یا جنگ ترکمن در سال 1276 ه . ق یکی از وقایع مهم تاریخ ایران در عهد ناصری است. سفرنامه حمزه‌میرزا، روایتی شیوا و زنده از آن واقعه تلخ است که راوی ناشناخته آن یکی از فرماندهان ایرانی حاضر در جنگ هرات بود. کتاب حاضر حاوی این سفرنامه است و به لحاظ اشتمال بر همه حوادث این جنگ از زمان حرکت اردوی دولتی از مشهد تا هنگام بازگشت بدان شهر، کامل‌ترین منبع در این زمینه به شمار می‌رود.

فهرست

• متن سفرنامه
• تعلیقات و حواشی
• فهرست منابع