سفرنامه ابودلف در ایران

نویسنده: مسمربن مهلهل ابودلف
مترجم: سیدابوالفضل طباطبایی
تحقیقات و تعلیقات: ولادیمیر مینورسکی
ناشر: زوار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 190
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1354 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت :  نو

مروری بر کتاب 

تصاویر گلاسه

مسمربن مهلهل ابودلف، شاعر و جهانگردی عرب ، از طایفه خزرج است. زمان و مکان تولد و درگذشت او معلوم نیست، اما ‌تردیدی نیست که در سده چهارم قمری می‌زیسته است ، وی در زمان سامانيان به ايران آمده است ( در سال 341 هجري) و كتاب وي شامل جغرافيايي تاريخي قسمت هايي از آذربايجان، ارمنستان، ديلمستان ( گيلان فعلي ) ، خانقين، حلوان ، كرمانشاه، همدان، شهرري، دماوند، طبرستان، سمنان، دامغان، بسطام، جرجان ( گرگان ) ، خوارزم، طوس، نيشابور، اصفهان و خوزستان است.

ابودلف از مغرب وارد ایران شده است و سفر خود را در خوزستان به اتمام رسیده است .او از سال ۳۳۱ تا ۳۴۱ قمری، به مدت ده سال، به مسافرت در شهرهای ایران پرداخته است .ابودلف ،جهانگرد عرب سده چهارم هجری قمری است که در سفرنامه خود به شماری از ویژگی‌های مردم‌شناختی شهرهای ایران توجه داشته است.

شماری از نویسندگان پس از ابودلف به وی و سفرنامه‌اش پرداخته‌اند و از وی به عنوان فرد دانشمند علاقمند به کشف چیزهای جدید یاد می‌کنند. در کتابهایی مانند یتیمه‌الدهر ثعالبی ، آثار البلاد و اخبار العباد قزوینی و معجم البلدان یاقوت، پیرامون او، سفرنامه و سفرهایش در جهان اسلام سخنانی به میان آمده است.

برخی از پژوهشگران بر این باورند که ابودلف دارای دو رساله است.در رساله نخست، ابودلف به روایت سفر خود می‌پردازد. رساله دوم، دربرگیرنده مشاهدات وی و در ادامه رساله نخست است. ابودلف هدف از نگارش رساله‌ها، آموزنده و مفید بودن آن‌ها می‌داند تا بزرگان از آنها برخوردار گردند و وسیله‌ای باشد برای صاحبان عزت و شوکت و دیدگان کسانی را که از سیاحت روی زمین بازمانده‌اند، روشن سازد. رساله دوم که بیان فاخر و پرجذبه ابودلف، آنرا در ردیف آثار ادبی می‌نهد، پس از پایان سفرها و بر پایه به‌ یادمانده‌ها به نگارش درآمده‌ است .

او که گیاه‌شناس و معدن‌شناس است، در کنار توجه به این موضوعات به برخی آثار معماری روزگاران کهن، به ویژه آثار دوران هخامنشی و ساسانی پرداخته است و انعکاس این آثار معماری در نوشته‌های وی، سبب شگفتی اعراب و جغرافی‌نگاران سده‌های ۴ و ۵ قمری/ ۱۰ و ۱۱ میلادی گشت و آنان را بر آن داشت که در نوشته‌های خود به این آثار معماری نیز توجه کنند.

رساله ابودلف سرشار از مطالب نغز و ارزشمندی است که نمونه‌هایی از آن را کمتر می‌توان در نوشته‌های کهن هم‌عصر و یا پس از زمان او دید. او در اثر خود داستان‌های شفاهی‌ای که سینه به سینه نقل شده‌اند و دربرگیرنده شگفتی‌های طبیعی، اطلاعات تاریخی، اقتصادی، جغرافیایی و فرهنگی می‌شوند، را در کنار دیده‌های خود قرار می‌دهد و به اثر خود جنبه‌ای مردم‌شناسانه می‌بخشد.