سرگذشت سایه ها ؛ هفتاد مقاله مجله ملانصرالدین درباره زنان و کودکان

سرگذشت سایه ها 

مترجم: فرهاد دشتکی نیا
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 160
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1395 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

هفتاد مقاله مجله ملانصرالدین درباره زنان و کودکان

... مجله ی ملانصرالدین (۱۹۳۱-۱۹۰۶م / ۱۳۱۰ـ ۱۲۸۵ ش) از تأثیرگذارترین نشریات قفقاز ، به صورت هفته نامه و به زبان ترکی آذربایجانی ، در ۷۴۸ شماره چاپ و منتشر می شد. ۳۴۰ شماره از آن در تفلیس ، ۸ شماره در تبریز و ۴۰۰ شماره در باکو انتشار یافت.

یکی از مهمترین دغدغه های ملانصرالدین وضعیتِ زنان و کودکانِ شرقِ میانه بود که در اغلبِ شماره های مجله در قالب های مختلف سرمقاله ، مقاله ، گزارش ، خبر ، اعلان و کاریکاتور مورد توجه قرار می گرفت. دو قشری که بیش از نیمی از جمعیت جوامعِ هدفِ ملانصرالدین را تشکیل می دادند ، ولی جایگاه و نقش آنها در جامعه به مثابه سایه هایی بود که محدودیت های گوناگونی بر آنان تحمیل شده بود.

وضعیت نامطلوب زنان و کودکان ، مطالعه ی برخی از آثار نویسندگان غربی و مقایسه وضعیت زنان مسلمان با زنانِ روسی ، ارمنی ، اروپایی و آمریکایی از جمله عواملی بود که موجب توجه ملانصرالدین به مسئله ی زنان و کودکان شده بود. مطالعه دیدگاه های ملانصرالدین درباره زنان و کودکان می تواند آگاهی های دست اولی هم از موقعیت زنان و کودکان ایرانی و مسلمان در اوایل قرن بیستم میلادی در اختیارمان بگذارد و هم موجب آشنایی بیشتر با نحوه مواجهه روشنفکران شرق میانه که تعدادی از مهمترین آنها از نویسندگان ملانصرالدین بودند ، با مسئله زنان و کودکان شود. مقالاتِ «سرگذشتِ سایه ها» شاید گام کوچکی باشد برای این شناخت و آشنایی...

مسئلۀ اصلی مجلۀ ملانصرالدین مبارزه با خرافات مذهبی و مرتجعان بود. مبارزه با استبداد سلاطین و "کیف مایشاء" شاهان ایران و شاهزاده‌ها، خوانین، حکّام و گماشتگان حکومت مسائل دیگر او بودند که بخش مهمی از مطالب مجله را به خود اختصاص داده بودند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های ملانصرالدین وضعیت زنان و کودکان شرق میانه بود که در اغلب شماره‌های مجله در قالب‌های مختلف سرمقاله، مقاله، گزارش، خبر، اعلان و کاریکاتور مورد توجه قرار می‌گرفت. دو قشری که بیش از نیمی از جمعیت جوامع هدف ملانصرالدین را تشکیل می‌دادند، ولی جایگاه و نقش آنها در جامعه به مثابه سایه‌هایی بود که محدودیت‌های گوناگونی بر آنان تحمیل شده بود. وضعیت نامطلوب زنان و کودکان، مطالعۀ برخی از آثار نویسندگان غربی و مقایسه وضعیت زنان مسلمان با زنان روسی، ارمنی، اروپایی و آمریکایی از جمله عواملی بود که موجب توجه ملانصرالدین به مسئلۀ زنان و کودکان شده بود.

مجلۀ ملانصرالدین ـ چنان‌که در مقالات این کتاب نیز بازتاب یافته است ـ مسئلۀ زنان و کودکان را با رویکردی آسیب‌شناسانه از وجوه مختلفی مورد توجه قرار داده است. ازدواج زنان (ازدواج دختران در سنین پایین، چندهمسری، صیغه)، آموزش زنان، خشونت علیه زنان، حجاب زنان، آزادی زنان، آموزش و پرورش کودکان و جایگاه زنان و کودکان در جامعه از مضامین اصلی مجله دربارۀ زنان و کودکان بود.

ملانصرالدین در پرداختن به مسئلۀ زنان و کودکان فقط روایت‌گر موقعیت زنان و کودکان نیست، بلکه به علل ایجاد آن موقعیت نیز توجه کرده و به نقد مستمر جامعۀ پدرسالار و مفسران مرتجع دین و مقدس‌مآبان که آنها را مهم‌ترین موانع دستیابی زنان و کودکان به حقوق‌شان می‌دانست، همت گماشته بود. ملانصرالدین با رویکردی انتقادی و طنزآمیز راه برون‌رفت از آن موقعیت نامطلوب را هم نشان می‌داد و آن را در آموزش دختران و نقد مستمر مخالفان حقوق زنان و کودکان می‌دانست.

مطالعه دیدگاه‌های ملانصرالدین درباره زنان و کودکان می‌تواند آگاهی‌های دست اولی هم از موقعیت زنان و کودکان ایرانی و مسلمان در اوایل قرن بیستم میلادی در اختیارمان بگذارد و هم موجب آشنایی بیشتر با نحوه مواجهه روشنفکران شرق میانه که تعدادی از مهم‌ترین آنها از نویسندگان ملانصرالدین بودند، با مسئله زنان و کودکان شود.

این کتاب گزیده‌ای است از مقالات مجلۀ ملانصرالدین دربارۀ زنان و کودکان. واژۀ «مقاله» با اندکی تسامح برای نوشته‌های این مجموعه انتخاب شده است؛ چون چند نوشته از این مجموعه مقاله نیست و شاید واژۀ «یادداشت» برای آن مناسب‌تر باشد. اما جلیل محمدقلی‌زاده که بخش عمده‌ای از مقالات این کتاب نوشته‌های اوست، نوشته‌های خود را در ملانصرالدین مقاله می‌داند؛ از این‌رو در عنوان فرعی عنوان مقاله گفته شده است. از هفتاد مقالۀ آورده شده در این کتاب، 53 مقاله دربارۀ زنان و هفده مقاله دربارۀ کودکان است.