ساز و موسیقی در شاهنامه فردوسی

ساز و موسیقی در شاهنامه فردوسی

نويسنده: کتایون صارمی , فریدون امانی
ناشر: پیشرو
زبان كتاب: فارسي 
تعداد صفحه: 240
اندازه كتاب: رقعی - سال انتشار: 1373 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : نو ؛ لبه کتاب خاک گرفتگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور

همه یالِ اسبان پر از مشگ و می
شـِکر با دِرَم ریختـه زیـرِ پی
ز بس ناله‌‌یِ نای و چنگ رُبـاب
نَبُـد ‌بر ‌زمین جایِ ‌آرام ‌و ‌خواب

شاهنامه سرشار است از حماسه و رزم و نبرد و آورد جوش و خروش و جشن و همچنین سوگ که همه اینها در پیوند با موسیقی هستند. در شاهنامه از سازهای گوناگونی سخن می‌آید که شماری هنوز هستند و شماری دیگر از آنها فقط نامی در میان است.نویسندگان این کتاب به همه این سازها پرداخته‌اند و همچنین شکل و تصویر این سازها را هم در کتابشان آورده‌اند. این کتاب برای پژوهندگان شاهنامه و همچنین دوستداران نکته‌سنج شاهنامه کاربردی و آموزنده خواهد بود.

یکی از شکوهمندترین دوره‌های تاریخ موسیقی ایران باستان، موسیقی دوره ساسانی است. به راستی می‌توان گفت آنچه که در موسیقی کنونیِ ما ایرانیان برجای مانده است، بازمانده هنر " باربد" ها و "سرکش"‌ها و خواستگاهِ هنرپرور آن زمان می باشد.

پایه ‌ریزی هنرها و به ویژه موسیقی ـ یا خنیاـ بطوری که‌از کتابهای دوران پس از اسلام بر می‌آید، به اندازه‌ای پر بار و بنیادین بوده‌است که تا چهارسدسال پس از یورش اعراب و سپری شدن دوره ساسانی نیز، فرهنگ آن برجای مانده بود و آوازهای خنیاگران گذشته، سینه به سینه نقل و انگیزه ای برای برجای ماندنِ گنجینه‌های شعر، ادب و موسیقی برای زمان‌های آینده و آیندگان گردید. به گونه ای که از کتاب‌های نویسندگان خارجی و به ویژه عرب زبانان بر می‌آید. هنرِ خنیا یا موسیقی در نزدِ پادشاهانِ ساسانی از ارزش بسیار زیادی برخوردار بوده‌است.

از سازهایی که ایرانیان در هنگام شادمانی و جشن‌های خود به کار می‌بردند می توان از، چنگ و‌نی، دف، دایره، بربط، زنگوله، دایره زنگی، کمانچه، سورنا، رباب، نبید را می‌توان نام برد. فردوسی در شاهنامه، بیشتر از چنگ و نی، دف، رباب، نبید، ورود و عود یاد ‌کرده است.

جهان انجمن شد بر تخت اوی   
از آن برشده، فره و بخت اوی
به جمشید بر گوهر افشاندند  
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودین
برآسوده از رنج، تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستاند    
می و رود و رامشگران خواستند...

***

بفرمود تا زنگ و هندی درای  
زدند و گشادند پرده سرای
بزد نای رویین، و بربست کوس    
بیاراست لشکر چو چشم خروس
اباژنده پیلون و رامشگران      
زمین شد بهشت از کران تا کران
چه آواز نای و چه آواز چنگ     
خروشید بوق و آوای زنگ
همه شهر ز آوای هندی درای     
ز نالیدن بربط  و چنگ و نای
تو گفتی در و بام رامشگر است    
زمانه به آرایش دیگر است
همه شب پیلان پر از کوس و نای  
در و دشت پر بانگ نغمه سرای...

نگارندگان در کتاب حاضر تاریخچه هر ساز براساس تعریف‌های گوناگونی که اساتید فن و ساز شناسان نقل کرده‌اند عیناً با ذکر مأخذ نوشته شده و آنگاه چگونگی و وضعیت و کاربرد هر ساز در شاهنامه مورد بررسی و پژوهش قرار گرفت است.

بیت‌های متعلق به هر ساز را زیر عنوان همان ساز گرد آوری کرده‌ایم و هر ساز براساس حرف اول خود طبقه بندی شده است برای نمونه ب معرف بربط و برق و ک معرف کرنا و کوس است که در بالای شعرها نوشته شده‌اند. به هر بیت شعر نیز یک شماره با کد Code داده‌ایم مثلاً «ب -۲» یعنی دومین شعری که دربارهی بربط آمده و «ب – ۱۳۵ بعنی شعری که برق را وصف می‌کند. در بیت‌هایی که چند ساز باهم ذکر شده تنها یکبار آن بیت نوشته می‌شود و ذیل نام حرف اول سازهای دیگر از آن یاد می‌شود.