- موجودی: درحال حاضر موجود نمی باشد
- مدل: 188714 - 115/7
- وزن: 0.40kg
ساخت اشتقاقی واژه ها در فارسی امروز
نویسنده: ایران کلباسی
ناشر: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 222
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1371 - دوره چاپ: 1
مروری بر کتاب
مسئله واژهسازی و گزینش واژههای فارسی در برابر واژههای بیگانه سالهاست که مورد توجه ایرانیان قرار گرفته است. این کتاب تلاشی است در جهت هموارتر کردن این راه نهچندان هموار. ساختمان واژه را در بخشی از دستور زبان بررسی میکنند که صرف (ساختواژه) خوانده میشود. ساختمان واژه دارای دو لایه تصریفی و اشتقاقی است که مطالعه آنها صرف تصریفی و اشتقاقی نامیده میشود. هدف اصلی این کتاب مطالعه ساخت اشتقاقی واژههای فارسی است و نه ساخت تصریفی آنها.
زبانهای فارسی و عربی در زمینهٔ داد و ستد واژگان بر یکدیگر تأثیراتی داشتهاند. علت اصلی نفوذ کلمات عربی در فارسی، موقعیت زبان عربی بهعنوان زبان رسمی و مذهبی بود که موجب شد تا عموم باسوادان، بیش از آنکه با کلمات فارسی آشنا باشند، لغات عربی را بشناسند و درنتیجه نویسندگان و دانشمندان ایرانی که در اطراف و اَکناف ایران بزرگ میزیستند، برای تفهیم اغراض و مطالب به یکدیگر، از لغات عربی که برخلاف فارسی برای کل آنها قابل فهم بود استفاده کنند.
در یک تجربهٔ آزمایشی دایرهٔ کلمات مصنوعات فرهنگی، در میان چهار نمونه از چهار زبان با کلمات عربی، ۵۲ درصد کلماتاسپانیایی از زبان عربی اقتباس شدهبود و این میزان در زبان فارسی تنها ۱۴ درصد بودهاست. درحالیکه زبان اسپانیایی توسط گروه بزرگی از غیرمسلمان با موضوعات غیراسلامی بهکار میرود. بر اساس این تجربهٔ آزمایشی، میزان کلمات عربی در زبان فنیِ اسپانیایی در زندگی روزمره، ۸ درصد و در زبان فارسی ۲۴ درصد بود.
از زبان فارسی کلمات زیادی به شکلهای مختلف به زبان عربی وارد شدهاست. در زبان عربی کلمات بسیار زیادی وجود دارد که به آنها معرّبات (یعنی عربیشده) میگویند. ریشهٔ بسیاری از معرّبات هنوز ناشناخته است. «سازمان استانداردسازیِ عربی» کوشش فراوانی کرده تا ریشهٔ اینگونه کلمات شناسایی شود، اما بهدلیل اینکه در عربیسازی کلمات بیگانه عموماً بهطور کامل برهم ریخته میشود، نمیتوان بهسادگی اینگونه معرّبات را ریشهیابی کرد. گفته میشود حدود ۵۰۰۰ کلمهٔ معرب، از کلمات رایج در زبان فارسی به زبان عربی راه یافتهاست؛ از جملهٔ آنها میتوان به این چند کلمه اشاره کرد: جُناح (از «گناه»)، کَنز (از «گنج»)، سِراج (از «چراغ»)، جَصّ، مجصّص و سایر مشتقات آن (از «گچ»)، و ...
در زبانشناسی جدید، مشتقّ به کلمهای گفته میشود که با افزوده شدن «وند» به آن ساخته شده باشد. برای بحث دربارۀ اشتقاق در زبانشناسی جدید، باید نخست با تعریف چند اصطلاح آشنا شویم. نوشته حاضر به مسئله منشأ مفهوم عامل در واژههای مشتق از وندهای مشهور به اسم عاملساز در زبان فارسی میپردازد.
برای این منظور ابتدا سه رویکرد عمده به این مسئله معرفی میشود و به کمک دادههای زبان فارسی مورد ارزیابی قرار میگیرد. دادههای مورد استفاده در تحقیق حاضر شامل تمامی واژههای مشتق از پسوندهای «-گر»، «-نده»، «-بان»، «-چی»، «-گار»، و «-ار» از فرهنگ هشت جلدی سخن و فرهنگ زانسو میشود.
تجزیه و تحلیل دادههای فارسی حاکی از آن است که برخلاف رویکردهای سهگانه معرفی شده، مفهوم عامل را نمیتوان برگرفته از نقش تتای موضوع بیرونی پایه دانست. با درنظر گرفتن این مطلب، دو منشأ احتمالی دیگر برای این مفهوم در واژههای مشتق معرفی میگردد: معنی وند مستقل از ساخت موضوعی پایه و ساخت صرفی واژههای مشتق مورد بررسی. در نهایت با ارائه شواهدی از فرآیندهای اشتقاق و ترکیب در زبان فارسی، معنی خود وند به عنوان منشأ مفهوم عامل در این گروه از واژهها معرفی میشود.