زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد جلال الدین همائی

زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی استاد جلال الدین همایی

نویسنده: محمد خوانساری
ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 118
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1385 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب

مصور

سال‌ها پیش، با استاد همایی شبی درحال برگشت از خانهٔ یکی از استادان بودیم که دیدیم یکی از افسران شهربانی می‌خواست زن جوانِ تازه‌به‌فحشا کشیده شده‌ای را جلب کند. زن به‌شدت ترسیده بود و به افسر التماس می‌کرد. ازقضا آن افسر همایی را شناخت و گفت: «استاد! سلام عرض می‌کنم.»شاید به این علت شناخت که همایی در دانشکدهٔ حقوق هم چندسالی تدریس می‌کرد و بعضی از افسران شهربانی هم در کلاس‌هایش شرکت می‌کردند. همایی به افسر گفت:

روزگار این‌ها را زده. شما دیگر بر سر آن‌ها نزنید. بعد افسر را کنار کشید و گفت بدبخت‌ترین مردم همین‌ها هستند که به‌دلیل سابقهٔ بد نه می‌توانند جایی سرگرم کار شوند و نه دیگر خانواده آن‌ها را می‌پذیرد و نه مردی حاضر به ازدواج با آن‌هاست. بیشتر آن‌ها به‌سبب استیصال، تن به خودفروشی می‌دهند. شاید پدرش معتاد بوده، شاید نامادریِ سنگ‌دل داشته، شاید جوانی به‌دروغ وعدهٔ ازدواج داده... .

افسر گفت: «اطاعت می‌کنم و خداحافظی کرد و رفت.» بعد جلال‌الدین خطاب به آن زن گفت:
همشیره فردا روز عزاست. شب وفات حضرت صادق(ع) است. شما چه مبلغی می‌خواهید که تا فرداشب در خانه بمانید؟
زن متوجه نیت پاک استاد نشد و پرسید: «برای خود شما یا برای هر دو؟» جلال‌الدین گفت:
من چه می‌گویم تو چه می‌گویی؟ می‌گویم فردا روز عزیزی است. می‌خواهم در خانهٔ خود بمانید و پی کار ناشایست نروید. :زن خجالت‌زده شد و گفت: «پنجاه تومان.» در آن زمان مبلغ کمی نبود. استاد گفت:
مگر شما چه خرجی دارید؟
گفت: «دو برادر کوچک دارم که خرجشان با من است و اجاره خانه هم می‌پردازم». بی‌درنگ مبلغ را به او داد. زن اشک‌هایش جاری شد، دعاگویان به‌سرعت از ما دور شد....

جلال‌الدین همایی (زادهٔ ۱۳ دی ۱۲۷۸ در اصفهان – درگذشتهٔ ۲۹ تیر ۱۳۵۹ در تهران) نویسنده، ادیب، شاعر، ریاضی‌دان و تاریخ‌نگار معاصر است. همایی قرآن را از حفظ داشت و در شعر تخلصش «سنا» بود. او با جفر، اسطرلاب و نجوم قدیم نیز آشنا بود. وی نوه همای شیرازی است.

همایی در خانواده‌ای اهل ادب در اصفهان و محله قدیمی پاقلعه (از محلات جنوب شرقی قدیم اصفهان) متولد شد. پدرش میرزا ابوالقاسم محمدنصیر فرزند همای شیرازی بود.نخستین معلمان همایی پدر و مادرش بودند. وی مقدمات فارسی و عربی را نزد پدر و عموی خود آموخت. بنا به گفتهٔ خود همایی در شرح حالی از خود صحیح خواندن آیات قرآن و ابیات حافظ و سعدی را از مادر و پدر خود در دوران کودکی فراگرفته‌ بود.

وی به مدرسهٔ حقایق در محله مشیر یخچال و سپس به مدرسهٔ قدسیه در محلهٔ درب امام اصفهان راه می‌یابد و مقدمات ریاضیات و علوم صرف و نحو عربی را فرامی‌گیرد. سپس به اقامتی بیست ساله در مدرسهٔ نیم‌آورد در جهت طلبگی در حضور افرادی چون آقا شیخ علی یزدی، آقا سیدمحمدکاظم کرونی اصفهانی و آقا سیدمهدی درچه‌ای، دست می‌زند و به فقیهی صاحب اجازه بدل می‌شود.

در این دورهٔ بیست‌ساله، علاوه بر افزایش سطح علمی، به واسطهٔ سختی‌ زندگی، مهذّب و ساده‌زیست و متواضع می‌شود. سپس مدت ۱۲ سال به تدریس درس فقه در دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس دانشکده حقوق دانشگاه تهران می‌پردازد. نیز اثرات همین دورهٔ مرارت است که بعدها منجر به تألیف «غزالی نامه» در شرح و توصیف احوال امام محمد غزالی از زبان همایی می‌شود.

در اواسط دوران تحصیل به جهت نیاز مالی و به جهت علاقهٔ درونی همایی روی به تدریس می‌آورد و تا سال ۱۳۰۸ مرتضی اردکانی و جعفر آل‌ابراهیم ده‌کردی را تربیت می‌کند. سپس به دعوت ضیاءالدین جناب در پی تأسیس مدرسهٔ متوسطه اصفهان، به تدریس دروس فقه و فلسفه و عربی در مقطع دوم دبیرستان می‌پردازد و شاگردانی چون تقی فاطمی (استاد نامدار ریاضی)، محمد نصیری (رئیس سابق دانشکده حقوق)، کمال الدین جناب (استاد فیزیک) و حسین عریضی (رئیس سابق دبیرستان ادب اصفهان) را پرورش می‌دهد.چندی بعد همایی برای تدریس فلسفه و ادبیات به تبریز می‌رود و همزمان کتاب تاریخ ادبیات خود را می‌نویسد.

در سال ۱۳۱۰ به تهران منتقل شد و به تدریس در دبیرستان‌های دارالفنون و شرف پرداخت. در این دوره شاگردانی چون ذبیح‌الله صفا، حسین خطیبی و علی‌اکبر شهابی را می‌پروراند. در سال ۱۳۱۹ به تدریس در کلاس ششم ادبی که زیر نظر دانش‌سرای عالی آن وقت بوده و مختص شاگردان اوّل و دوم دانش‌سرای مقدماتی کل کشور می‌شده، منصوب می‌شود و پس آنگاه راهی دانشگاه تهران می‌گردد و ۱۲ سال به تدریس درس فقه در دانشکده حقوق می‌پردازد و سپس به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و به تدریس صنایع ادبی در هر سه دورهٔ لیسانس، فوق‌لیسانس و دکتری مشغول می‌شود. در سال ۱۳۴۵ درخواست بازنشستگی می‌کند و با وجود موافقت با آن کار تدریس در دانشگاه همچنان ادامه می‌یابد.از جمله شاگردان برجسته‌ای که در محضر استاد همایی پرورش یافته‌اند می‌توان به محمدرضا شفیعی کدکنی، محمد معین، قدمعلی سرامی، محمد خوانساری و جمال رضایی اشاره کرد.