زبور پارسی

زبور پارسی

نویسنده: محمدرضا شفیعی کدکنی
ناشر: آگاه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 366
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1378 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

نگاهی به زندگی و غزل های عطار

درک مبانی جمال‌شناسی شعر عطار برای کسی که بیرون این منظومه قرار گرفته است، بسیار دشوار و تقریبا محال است. شعر عطار نماینده یکی از مراحل تکامل شعر عرفانی ایران است. وقتی از دور به این دریا - که یک ساحل آن را نخستین تجربه‌های شعر زند و اخلاق شاعران مذهب کرامی در عصر سامانی تشکیل می‌دهد و یک ساحل دیگر را در زمانی نزدیک به عصر ما تجربه‌های امثال هاتف اصفهانی و حبیب خراسانی – می‌نگریم، سه موج عمومی سه خیزاب بلند در آن دیده می‌شود: قله یکی از این میزاب‌ها سنائی است و قله دومین خیزاب، فریدالدین عطار است و سومین کوه‌موج و قله که بلندترین آنهاست، جلال‌الدین مولوی است.

سال هاست که شکسته بسته سرگرم کارها، یا درست بگویم: کارک هایی درباره عطار بوده ام. ولی آن کارک ها هیچ ارتباطی با این دفتر ندارد. علت اصلی به وجود آمدن این دفتر، چیز دیگری بود. راستش را بخواهید، بعد از سال های سال می خواستم چند مجموعه از شعرهای خودم را چاپ کنم و در اندیشه نام گذاری آن مجموعه ها بودم، درباره یکی از آن مجموعه ها به تناسب حال و هوایش، فکر کرده بودم با توجه به یکی از ابیات عطار به نام «زبور پارسی» را انتخاب کنم، دیدم که این کمان به بازوی من و امثال من نیست، حد من و معاصرانی من و بزرگتر از معاصران من هم نیست.

این نام برازنده شعر او و امثال اوست که در تاریکی قرون وسطی، تابناک ترین اندیشه های بشری را در تاریخ الاهیات عرفانی جهان، عضو داشته اند تجاربی جان ایشان نبات. تأملات است که…..

نویسنده کتاب را در سه بخش فراهم آورده است .وی در بخش نخست کتاب، تحت عنوان " از درون و بیرون " به این نکته اشاره می‌کند که برای درک مبانی جمال‌شناسی شعر عطار باید به درون منظومه ذهنی عطار راه یافت.همچنین در این راه باید از عادت مبتنی بر جمال‌شناسی شعر کهن و شیوه استادان سبک خراسانی پرهیز نمود.مولف در این قسمت ملاحظات برخی صاحب‌نظران را در خصوص عطار نقد می‌کند .وی در بخشی دیگر از کتاب، با اشارت به ابهامات زندگی عطار، سعی دارد هویت تاریخی  شاعر را بازنماید .

این کتاب مجموعه‌ای است که درباره زندگی عطار نوشته شده و بخش اصلی آن غزل‌های عطار است و بخش پایانی، تعلیقاتی است که توضیحاتی مبسوط در مورد غزلیات ارائه شده است. مقدمه کتاب شامل 10 بخش است، در بحث ابتدای مقدمه، دکتر شفیعی آرای دکتر حمیدی را زیر سؤال می‌برند و سعی می‌کنند به اشکالات و انتقادات دکتر حمیدی پاسخ دهند. قسمت دوم مقدمه که هویت تاریخی دارد، یادداشتی است بر زندگی‌نامه عطار که با اسناد قابل اعتمادی فراهم شده است.

استاد شفیعی همواره در مقدمه‌های آثارشان بزرگ‌ترین نظریه‌هایشان را در باب ادبیات به ویژه ادبیات عرفانی بیان می‌کنند. قطعا شاگردان و خوانندگان آثار شفیعی این تعریف استاد از عرفان را به یاد دارند که ایشان عرفان را بیان هنری از مذهب دانستند. ایشان در مقدمه زبور فارسی این تعریف را کامل‌تر می‌کنند؛ تعریفی از شعر عرفانی به دست می‌دهند و شعر عرفانی را هنر مضاعف تعبیر می‌کنند؛ یکی از زیباترین تعریف‌هایی که از لحاظ زیبایی‌شناسی مطرح شده است. در این مقدمه استاد، هنر شعر عطار را هنری پیچیده بر هنری دیگر تعریف می‌کند.

بخش دیگر مقدمه در مورد صحت انتساب آثار عطار است که استاد شفیعی با تحقیقاتی که داشتند آثار مسلم عطار را قطعا دو مثلث شعری دانستند که شامل الهی‌نامه، عطار‌نامه، مصیبت‌نامه، مختارنامه، دیوان عطار و تذکره‌الاولیای عطار است. قطعا این هفت مجموعه از آن عطار است و فرمودند بقیه آثار که به عطار نسبت داده می‌شود به 114 می‌رسند، قطعا از آن عطار نیست.
بخش دیگر این مقدمه که بسیاری از ناشناخته‌های ادب و عرفان را مشخص می‌کند در مورد سرچشمه‌های شعر عطار است. در این باب استاد شفیعی نخستین شاعر شعر عرفانی را ابوذر بوذرجانی معرفی می‌کنند که در قرن 4 می‌زیسته و قبل از سنایی بوده است.

بخش دیگر مقدمه در باب شاعران بین سنایی و عطار است. سه ضلع بزرگ شعر عرفانی، سنایی، عطار و مولوی هستند. این سه شاعر برجسته قله‌های شعر عرفانی هستند اما در میان آنها شاعران دیگری بودند که ابیاتی از آنها باقی مانده است. استاد برخی از این شاعران را معرفی کردند و شکرنام شاعری را معرفی می‌کنند که احتمالاً استاد شاعری عطار بوده از مردم کدکن و هم ولایتی عطار.

نکته جالب توجه زبور فارسی، نسب‌نامه معنوی عطار است که پیران او که بودند؟ آیا سلسله پیران داشته و همانطور که بسیاری از عارفان ما سند و خرقه عرفانی خود را به کسی می‌سپردند، آیا می‌توانیم چنین مسئله‌ای را برای عطار نیز در نظر بگیریم؟ که پاسخ به این سؤال در نسب‌نامه زبور فارسی آورده شده است.استاد، نظرات فصیحی خافی را می‌پذیرند .

او اعتقاد دارد که استاد عرفانی عطار در معرفت عرفانی شخصی به نام محمدنقاندری است که همشهری عطار بوده و از تفاوت سال‌های زندگی او با عطار می‌توان پی برد که عطار حضور او را درک کرده و نقاندری خودش شاگرد شخص دیگری به نام شرف‌الدین ندار بوده و او شاگرد صلاح‌الدین احمد استاد بوده که این سلسله مشایخ عطار از طریق ابوالفضل طاهر که نوه شیخ ابوسعید ابوالخیر بوده به ابوالخیر می‌رسد. زبور فارسی فرصتی است که به همه شک و تردید‌ها و ایرادات در مورد زندگی عطار پاسخ می‌دهد.

فهرست

از درون و بیرون ؛ درباره شعر عطار
هویت تاریخی ؛ درباره زندگی عطار
آثار عطار
سرچشمه‌های شعر او
در فاصله سنایی تا عطار
غزل عطار
عطار در تذکره دولتشاه
نسب‌نامه معنوی عطار
نگاهی دیگر به نام و نشان عطار
عطارهای شعر فارسی
گزیده‌ای از غزل‌ها و رباعی‌های عطار
توضیح برخی واژه‌ها
فهرست‌ها