- موجودی: درحال حاضر موجود نمی باشد
- مدل: 157317 - 15/1
- وزن: 4.00kg
زبده التواریخ
نویسنده: حافظ ابرو
به کوشش : کمال حاج سیدجوادی
ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 2576
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1
مروری بر کتاب
مصور
حافظ ابرو از مورخان بزرگ دورهٔ تیموری میباشد که برخی محل تولد او را هرات و برخی دیگر خواف میدانند. هرچند که او در همدان تربیت یافته است. حافظ ابرو معاصر امیرتیمور و در جنگ ها ملتزم رکاب او بوده و پس از مرگ تیمور به خدمت در دربار شاهرخ و پس از آن بایسنقر ادامه داده است. او آثار بسیاری در تاریخ و جغرافیا تألیف کرده و به زبان های ترکی جغتائی و عربی هم آشنا بوده و البته شعر هم میسروده است. آثار او با توجه به اینکه مربوط به وقایعی است که خود شاهد آن بوده و یا مربوط به سفرها و سیاحتهای وی میباشد از منابع اصلی و مهم به شمار میآید.
زبدة التواريخ از مهمترين وقايعنگارى نيمه نخست سده نهم قمرى، شامل رويدادهاى پس از مرگ تيمور تا نيمه فرمانروايى شاهرخ تيمورى، تألیف شهابالدين عبدالله بن لطفالله خوافى يا بهدادينى، مشهور به حافظ ابرو متوفى 833ق است.نويسنده كتاب را در چهار بخش يا ربع تقسيم كرده است. ربع اول، شامل كلياتى درباره تاريخ و سپس آفرينش آدم تا برافتادن ساسانيان، ربع دوم، ظهور اسلام و خلافت اموى تا برافتادن خلافت عباسى، ربع سوم، تاريخ ايران از عهد صفويان تا زوال ايلخانان را دربردارد.
بخش چهارم كتاب، يا به نوشته حافظ ابرو، از مرگ ايلخان ابوسعيد تا سال 830ق است. اين بخش، خود، در دو قسمت تنظيم شده است: قسمت اول، رويدادهاى پس از سقوط ايلخانان تا روى كار آمدن تيمور و سپس ذكر تحولات دوره فرمانروايى تا مرگ او را دربردارد، كه براى تألیف آن عمدتاً از ظفرنامه شامى استفاده شده است. قسمت دوم، رويدادهاى پس از سال 807ق؛ يعنى دوره جنگ جانشينى ميان فرزندان تيمور و سپس فرمانروايى شاهرخ را در برمىگيرد. ثبت اين وقايع پس از آن ادامه نيافت، زيرا حافظ ابرو چندى بعد در گذشت، در واقع، نام زبدهالتواريخ بر همين ارباع اطلاق شده است.پس از آغاز يورشهاى تيمور، به همراه او در اين لشكركشىها شركت كرد و پس از مرگ تيمور، از نزدیک ان دربار شاهرخ تميورى شد. حافظ ابرو با حضور طولانى مدت در دربار تميور و جانشين او و ديدار از سرزمينهاى گوناگون توانست، شايستگىها و مهارتهاى ادبى و تاريخنگارى خويش را به كمال برساند.
بخش اول وقایع مربوط به حوادث سالهای 736 تا 806 ق یعنی اواخر ایام ابوسعید و انقضای سلطنت چنگیزخانی و افعال و اوضاع امیرصاحبقران تا مرگ تیمور را در بر میگیرد. بخش دوم نیز شرح آغاز حکومت شاهرخ در سال 807 تا سوء قصد نافرجام به او در سال 830 ق را شامل میشود.شیوه نگارش کتاب ساده و بی تکلف میباشد.
شكوفايى تاريخنگارى حافظ ابرو در دوره فرمانروايى شاهرخ، تا اندكى پيش از درگذشت او بود. حافظ ابرو در اين عهد كار تألیف و ترجمه چندين متن تاريخى و جغرافيايى را به پايان رساند. تاكيد او بيشتر بر تاريخنويسى بود و با اين كه در سال 817ق به دستور شاهرخ، كار ترجمه متون جغرافيايى؛ همچون مسالك و ممالك و صورالاقاليم، را در پيش گرفت و بخش عمدهاى از آن را نيز به پايان آورد؛ اما در همين فعاليت نيز بيشتر، مهارتهاى خود را در تاريخنگارى به نمايش گذاشت و ميزان قابل توجهى اطلاعات تاريخى را در آن درج كرد، كه از آن جمله مىتوان به تعريف او از تاريخ، در ابتداى جغرافياى حافظ ابرو، اشاره كرد، كه حاوى كلياتى در انديشه سياسى و شناخت تاريخ، به مثابه يك فن است. او ذيلى در جامعالتواريخ نوشت و در عين حال ذيل ظفرنامه شامى را در سال 817، تألیف تاريخ شاهرخى را آغاز كرد.
مجموعه تأليفات حافظ ابرو زمينه را براى در پيش گرفتن برنامهاى بزرگ براى تألیفى جامع در تاريخ جهان آماده ساخت. از جمله دستاوردهاى اين برنامه، تألیف كتاب مجمعالتواريخ السلطانيه بود كه زبدهالتواريخ بايسنقرى ميرزا آغاز كرد.اين كتاب، در واقع بخش چهارم تاريخى عمومى است كه مجمعالتواريخ السلطانيه نام دارد. و حافظ ابرو آن را براى بايسنقر بن شاهرخ متوفى 837ق، شاهزاده تيمورى، به نگارش درآورده بود.
در ميان تأليفات حافظ ابرو، زبدهالتواريخ اهميت و ارزشى ويژه دارد. گر چه ديگر آثار او، حتى آن دسته از آثارى كه رونويسى متون متقدم به شمار مىرود، هر يك گوشههايى از توانايىهاى او در تاريخ و ادب نشان مىدهد؛ اما زبده التواريخ، به ويژه بخش پس از مرگ تيمور و رخدادهاى دوره جانشينان او و سپس وقايع عهد شاهرخ تا سال در گذشت او، در اين ميان اهميت بسزايى دارد. زبدهالتواريخ دو بخش اساس دارد. بخش يكم آن در واقع ذيل ظفرنامه شامى است. و از آن جا كه شامى تمامى دوره حيات تيمور را ثبت نكرده است، بنابراين بخش يكم متمم ظفرنامه شامى به شمار مىرود. حافظ ابرو در اين بخش با رونويسى بخش ظفرنامه شامى زندگى و بر آمدن تيمور را روايت مىكند. اما اين رونويسى همراه با افزايش و كاهش اطلاعات و تغيير در شيوه نگارش صورت گرفته است. در مواردى او حتى روايتى از شامى را حذف و خبرى جديد را به جاى آن آورده است. مثلا مقايسه روايت شامى درباره يورش او به سيستان با آنچه حافظ ابرو رونويسى كرده، ميزان اين تغييرات را به خوبى نمايان مىكند.
در برخى موارد او صورت محافظه كارانه اخبار مندرج در ظفرنامه را تغيير مىدهد و روايت واقعى را نقل مىكند. بخش دوم، زبدهالتواريخ رويدادهاى دوره شاهرخ را دربردارد كه سفرنامه غياثالدين نقاش هم در همين بخش درج شده است. تقويم مورد استفاده در زبدةالتواريخ به صورت ثبت رويدادها در هر سال است. او علاوه بر منابع مكتوب و مدارك ديوانى، از ديدهها و شنيدههاى خود نيز استفاده كرده است.
زبدهالتواريخ براساس سالهاى اوليه فرمانروايى شاهرخ منبعى منحصر به فرد است. تاريخنگارى او بر دقت در ثبت رويدادها و تاكيد بر ذكر سال مبتنى است. او در ذكر رويدادهاى معاصران شاهرخ به كوتاهنويسى پرداخته است. در كتاب او رويدادهاى جنگى اهميت دارد و به تفصيل درباره آنها سخن گفته است؛ اما درباره زندگى فرهنگى و مذهبى اطلاعات چندانى عرضه نشده است.اين كتاب دربردارنده تاريخ جهان از آغاز تا سال 830ق است.