زبان پهلوی ادبیات و دستور آن

زبان پهلوی ادبیات و دستور آن

نویسنده: ژاله آموزگار
ناشر: معین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 165
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1389 _ 1375 - دوره چاپ: 7 _ 2

مروری بر کتاب 

بیش از نیم قرن است که تدریس زبان و ادبیات پهلوی به طور رسمی در دانشسرای عالی و دانشگاه تهران و سپس در دیگر دانشگاههای ایران آغاز شده است. ابهام خاص این خط آن را در هاله ای از رمز و راز فرو می برد و نزدیکی واژگان و دستور زبان آن به فرزند شیرین زبانش فارسی علاقه به فراگیری آن را حتی در غیر دانشجو بر می انگیزد.

«زبان‌های ایرانی» به گروهی از زبان‌ها و لهجه‌ها اطلاق می‌شود که از نظر ویژگی‌های زبانی وجوه مشترک دارند. در این نامگذاری معیارهای زبان‌شناختی مورد نظر است و نه مرزهای جغرافیایی یا سیاسی کنونی ایران. زبان‌های ایرانی شاخه‌ای از گروه زبان‌های «هند و ایرانی» هستند که خود شاخه عمده‌ای از زبان‌های «هند و اروپایی» است. گروه زبان‌های هند و ایرانی به دو شاخه «هندی» و «ایرانی» تقسیم می‌شود.

از لحاظ تحول تاریخی می‌توان برای زبان‌های ایرانی سه دوره قائل شد:
1. دوره باستان
2. دوره میانه
3. دوره جدید

زبان‌های دوره میانه را بنابر موازین زبانی و جغرافیایی به دو گروه زبان‌های شرقی و زبان‌های غربی تقسیم می‌کنند. زبان‌های غربی به دو شاخه شمالی و جنوبی تقسیم می‌شوند. شاخه غربی شمالی در قلمرو پارت‌ها یا اشکانیان متداول بوده است و آن را پهلوی اشکانی یا پارتی می‌نامند. شاخه غربی جنوبی اساسا زبان متداول در فارس در دوره ساسانیان بوده که در نواحی دیگر گسترش یافته است. دانشمندان جدید این زبان را در مقایسه با فارسی باستان و فارسی جدید، فارسی میانه می‌نامند ولی بنابر سنت نام آن پهلوی است.

پارسی میانه یا پهلوی، که با نام مستعار پارسیک یا پارسیگ شناخته می شود، یا همان فارسی میانه به عنوان یک زبان معتبر به کار خود ادامه داد. این زبان از زبان پارسی باستان، زبان امپراتوری هخامنشی نشأت گرفته و جد زبانی فارسی جدید، زبان رسمی ایران، افغانستان و تاجیکستان است. مرحله میانی زبان‌های ایرانی از حدود سال 450 قبل از میلاد آغاز و در حدود سال 650 میلادی به پایان می‌رسد. یکی از آن زبان‌های ایرانی میانه، فارسی میانه است، یعنی مرحله‌ی میانی زبان پارسی‌ها، قوم ایرانی خود پارسی که در ارتفاعات جنوب غربی در مرز بابل قرار دارد.

پارسیان زبان خود را پارسیک به معنای «فارسی» می نامیدند. یکی دیگر از زبانهای ایرانی میانه اشکانی بود، یعنی زبان مردمان ایرانی شمال غربی پارت که در امتداد حاشیه جنوبی/جنوب شرقی دریای خزر قرار دارد و در مجاورت مرز بین زبانهای ایرانی غربی و شرقی قرار دارد. اشکانیان زبان خود را پارتاویک به معنی «اشکانی» می نامیدند. از طریق تغییرات منظم صدا، پارتاویک به پهلوییک تبدیل شد که در نهایت کلمه «پهلوی» از آن شکل گرفت.