ذهن و زبان حافظ

نویسنده: بهاءالدین خرمشاهی
ناشر: نشر نو
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 240
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1367 - دوره چاپ: 3 

مروری بر کتاب

کتاب «ذهن و زبان حافظ» از روی همدلی و با آرزوی همدلی با حافظ نوشته شده است.

به گفته خود خرمشاهی:

حافظ حافظه ماست و در ذهن و زبان همه فارسی زبانان تا همیشه ای که زبان فارسی و فرهنگ ایرانی پایدار است، حضور دارد.

در همین کتاب است که خرمشاهی برای نخستین بار «پاشانی» غزلیات حافظ را نشان می دهد و ساختار غزلیات حافظ را متأثر از ساختمان سوره ها و آیات قرآن می داند که به ظاهر ناپیوسته اند و انسجام ندارند، اما در پس این ناپیوستگی ظاهری، سبک و اسلوبی هنرمندانه نهفته است که در آن زیبایی و زندگی، صرافت طبع و فیضان روح موج می زند و به آن همواره تنوع و تازگی می بخشد.

باز در همین کتاب است که از گناه و میل حافظ به گناه سخن می رود و به حیات طربناک. حافظ اهل زهد نیست، می داند که زاهد با کناره گیری از خوشیهای دنیوی به بیراهه می رود و به تنگنای نخوت و خودخواهی فرو می افتد.

حافظ مظهر روح اعتدال ایرانی است و زهد و ریاضت با این روح اعتدال سازگار نیست. چاپ نهم کتاب ذهن و زبان حافظ نوشته استاد بهاءالدین خرمشاهی که از حافظ پژوهان کوشا و پر اثر عصر است منتشر شد.

این کتاب حاصل کار او از سال ۱۳۵۶ که نخستین اثرش در نقد و عیارسنجی روایت احمد شاملو از دیوان حافظ در نشریهء الفبا انتشار یافت تا امروز بالغ بر ۱۲ کتاب و بیش از ۶۰-۷۰ مقاله است. ذهن و زبان حافظ نخستین کتاب اوست که در چاپ اول (نشرنو، ۱۳۶۱) ۵ فصل و دو پیوست داشت.  

این کتاب به قول یکی از منتقدان نظر به کثرت مقالات و وسعت دامنهء اشتمالش، به نوعی «دانشنامهء حافظ» است. شرح چند بیت دشوار، و نقد چندین اثر حافظ پژوهانه (از جمله در کوی دوست اثر شاهرخ مسکوب؛ حافظ شیراز، به روایت احمد شاملو، تصحیح استاد سایه و دکتر نیساری، و سهیلی خوانساری از دیوان، و نیز آثار حافظ پژوهانهء شادروان مصطفی رحیمی، داریوش آشوری، دکتر محمد استعلامی و چند تن دیگر) در آن آمده است.

بعد از حافظ نامه، این اثر جدی‌ترین و جامع‌ترین اثر حافظ پژوهانهء بهاءالدین خرمشاهی است...