- موجودی: درحال حاضر موجود نمی باشد
- مدل: 43015 - mf 9/1
- وزن: 0.50kg
- UPC: 19
دین و سیاست در دوره صفوی
نویسنده: رسول جعفریان
ناشر: انصاریان
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 470
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1370 - دوره چاپ: 1
مروری بر کتاب
نویسنده در مقدمه کتاب، به اهمیت دوره صفوی در بازیابی کاربرد « ایران » پس از قرون متمادی اشاره میکند. به اعتقاد وی، پس از ظهور اسلام طی نه قرن نخست هجری، به لحاظ سیاسی، به صورت کشوری مستقل، وجود خارجی نداشته و در واقع، از زمان تسلط امویان و سپس عباسیان و دیگر امرا و دولتهای محلی و منطقهای، گاه تحت سلطه مناطق غربی خود در عراق ، و گاه تحت سلطه دولتها و نژادهای برخاسته از شرق خود بوده است. در درازای این نه صد سال ، کلمه ایران، به جز دوره ایلخانان ، بسیار محدود بکار رفته و ایران، پارههای از هم گسسته بوده است؛ آنچنان که در هر دوره، سلسلهای مستقل بر بخشی از آن حکمرانی میکرده و به جای نام ایران، نام بخشها و ایالات آن؛ مانند خراسان ، سیستان ، آذربایجان ، جبال ، گیلان و مازندران و فارس ، شهرت داشته است. در عوض، اسم و رسم عمومی برای تمامی آن چه که ایران نامیده میشد، وجود نداشته و با نامهای مختلفی؛ مانند عجم یا تاجیک و غیره از آن یاد میشده است.
ایران به عنوان یک واحد سیاسی مستقل، در دوره صفوی، صورت پیش از اسلام خویش را باز یافت. انکار نمیتوان کرد که در کنار خاندان شیخ صفی الدین اردبیلی، بسیاری از ترکان آناتولی که مریدان دلباخته این خاندان بودند، در تشکیل دولت صفوی و طبعا ایران مستقل سهیم بودند. این ترکان که در اوائل، در برابر تاجیکان قرار داشتند، به مرور ایرانی شدند و در عمل، از دولت ، فرهنگ و ملتی حمایت کردند که به سرعت ، به عنوان یک واحد سیاسی مستقل، از لحاظ جغرافیایی، سیاسی و مذهبی در بخش مرکزی و غربی آسیا درخشید.
وی در ادامه به تبیین تفاوت این دوران با پیش از آن میگوید: تفاوت عمده ایران صفوی با دوره پیش از آن، در نقشی بود که این بار، مذهب شیعه در هویت جدید بر عهده داشت. تا پیش از دولت صفوی، مذهب در ایران، مجموعهای آمیخته از سه گرایش تسنن ، تصوف و تشیع بود. به لحاظ تودهای، سراسر ایران تحت سلطه خانقاهها بود. دولتها به طور غالب سنی بودند و فقه و قضاوت نیز، تحت سیطره عالمان اهل سنت بود. در این دوره، بجز در چند شهر ، خبری از فقه و فکر و آداب و رسوم شیعی نبود. زمانی که در دوره صفوی تشیع رسمیت یافت، رواج مذهب جدید، تنها به مثابه نشر یک مذهب ساده؛ همانند مذهب حنفی یا شافعی نبود، بلکه به همراه آن، فلسفه سیاسی خاصی مطرح شد. برای مثال، اندیشههای فلسفی و کلامی در ایران که تحت سلطه اشعری گری، به حیات ضعیف خود ادامه داده بود، در این دوره، رواجی تمام یافت؛ و مهم تر آن که، مذهب تشیع، در طرز تلقی مردم از هر جهت، تاثیر ویژهای از خود بر جای نهاد.
به هر روی، دولت صفوی، طی دویست و سی سال تمدن ویژه خود را بنا کرد، تمدنی که از هر حیث، لوازم مورد نیاز خود را به همراه دارد. طبعا اقتباس از گذشته و کشورهای معاصر فراوان بود؛ اما از حیث فکری، علمی، اجتماعی و اقتصادی، روزگار صفوی اصول خاص خود را داشت و به عنوان یک دولت خلاق و مبتکر مطرح بود.
در یک جمله میتوان، دوره صفوی را نقطه قوت تاریخ کشور ما به حساب آورد؛ چرا که وقتی دولت صفوی قوام گرفت، و آن گاه که تثبیت شد، تحول عمیقی را در ایران آغاز کرد و گر چه این تحول با ابزارهای سنتی صورت میگرفت؛ اما سبب شکوفایی همه جانبه در ایران شد. آبادی ایران از لحاظ اقتصادی در دوره صفوی بسیار قابل توجه است؛ همچنان که به لحاظ فرهنگی و ساخت و باز ساخت آثار تاریخی، از هر حیث یادآور دوره پر شکوه و پر ثروت سلجوقی در ایران است. مدارس بی شمار، موقوفات فراوان، امکانات علمی گسترده، حفظ میراث مکتوب گذشته، به ویژه میراث مکتوب شیعه ، کتابت صدها هزار نسخه خطی در حوزه قدرت صفویان که بسیاری از آنها تا به امروز بر جای مانده؛ ایجاد مساجد بزرگ و بسیاری از امور دیگر، نشان میدهد که ایران دوره صفوی، دورهای درخشان در تاریخ ایران اسلامی بوده است. سفرنامههای بیگانان، در ایران آن روز، شاهدی بر پیشرفتهای علمی و اجتماعی در ایران است.
بدین ترتیب میتوان ادعا کرد، عصر جدید ما، از دوره صفوی آغاز میشود، دورهای که ایران نوین شکل گرفت، فرهنگ تشیع غلبه یافت و فرهنگ و هنر اصیل دینی، خلاقیت و ابتکار خود را در عرصههای مختلف نشان داد؛ دورهای که فقیهان و فیلسوفان بنامی از ایران برخاستند و با تالیف آثار گرانبها، حیات فکر دینی را به عنوان فکری زنده و پویا تضمین کردند.
در اینجا به دو نکته باید توجه داشت. نخست آن که این دوره، همانند بسیاری از دورههای حتی پرشکوه تاریخی، خالی از خبط و خطا، به ویژه از سوی شاهان صفوی نیست. این یقینی است که آنان خطاهای زیادی داشتند و حتی در اداره کشور در اواخر دوره صفوی، آن چنان ضعفی از خود نشان دادند که مشتی افغان قندهاری، از راه طولانی به اصفهان آمدند و این عروس آسیا را نابود کرده، دولت صفوی را ساقط نمودند. طبعا دفاع از این دوره پر شکوه، دفاع از خرابیها، مظالم و ستم گریهای برخی از شاهان صفوی نیست؛ دفاع از مجموعهای است که در این دوره، تحت رهبری این دولت، توانست کشور خویش را با کمترین امکانات بسازد و آباد کند.
نکته دوم، آن است که در چند دهه اخیر دشمنیهای زیادی با صفویان شده است که ریشه در برخی از ناآگاهیهای تاریخی و مذهبی دارد. جریان روشنفکری دینی در ایران، در مقطعی از حرکت خود، با حمله به صفویان و فرهنگ مذهبی صفوی، کوشید تا آن را از پایه سست گرداند. مع الاسف، این حرکت توفیق زیادی به دست آورد و توانست در یک مقطع تاریخی، تصور مردم کشور ما را به آن دوره بدبین سازد؛ چیزی که هنوز آثار آن در اذهان و افکار جامعه ما بر جای مانده است.
برای زدودن آثار منفی این حرکت، لازم است تا روی این دوره ناشناخته، که تا به امروز بسیاری از منابع آن در دسترس عموم قرار نگرفته و ابعاد آن از سوی مورخان و محققان بی طرف آشکار نگشته، کارهای جدی تری صورت گیرد.
مجموعهای که با عنوان «صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست» ملاحظه میکنید و باید نام دقیق تر «مطالعاتی درباره دوره صفوی» را بر آن نهاد، عبارت از چهل نوشتار است که برخی پژوهشی و شماری هم مرور بر آثار مکتوب این دوره، برای عرضه مواد لازم جهت پژوهش در این دوره، میباشد. طبعا در هر یک از این عناوین، تلاش بر آن بوده است تا نکته و مسالهای از این دوره تاریخی، روشن شود. به طور قطع، کاری با این پراکندگی، نواقص و ضعفهایی خواهد داشت که نیازمند تکمیل میباشد...
نویسنده در خلال مباحث کتاب، قصد پیشداوری و دفاع همه جانبه از هرآنچه در دوره صفویه صورت گرفته را نداشته است؛ اما آنچه که بر آن اصرار دارد این است که قضاوت ها باید با استناد به مواد قابل اعتنا باشد. بویژه آنچه که طعن در دینداری عده ای از عالمان متّقی است که مورد اعتماد مردم بوده اند و برای دیرزمانی تشیع را از گذرگاه های خطرناکی که گرفتار آن بوده نجات داده و به دست ما رسانده اند.
فهرست
مبانی فقهی مشارکت علما در دولت صفوی
ساختار حکومت ایران و نقش علما از دیدگاه مسافران خارجی
مشاغل اداری علما در دولت صفوی
پژوهشی در رساله های نماز جمعه دوره صفوی
مروری بر گزیده منابع فکر و فقه شیعه در دوره صفوی
رویارویی فقیهان و صوفیان در دوره صفوی
فیض و تصوف
انتقاد از دانشوران دوره صفوی
تعارضات فرقه ای در دوره صفوی
احکام و فرامین دینی صفویان