دین مهر در جهان باستان 2

نویسنده: مرتضی ثاقب فر
ناشر: توس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1450
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1393 _ 1385 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مجموعه گزارش های دومین کنگره ی بین المللی مهرشناسی

میترا پدیده مذهبی یکتایی است. او در سه مذهب متفاوت هندوئیسم، زرتشت باوری و میتراییسم رومی مورد پرستش بوده است. اهمیت ایزد میترا تنها در گستره جغرافیایی پرستندگان آن، از بریتانیا تا هندوستان، نمود نمی یابد، بلکه در گسترش تقویمی پرستش او نیز هست که از سده چهاردهم پیش از زایش تا امروز را دربرمی گیرد (او هنوز در سنت پارسیان هند و زرتشتیان ایران چهره مهمی محسوب می شود.) بنابراین میترا طولانی ترین تاریخ را نسبت به هر ایزد دیگری دارد.

 پژوهشهای علمی درباره میترا نسبتا اندک و پژوهش های کلی درباره آن نادر بوده اند. نخستین کنگره بین المللی پژوهش های مهرشناسی که در جولای سال ۱۹۷۱ در منچستر برگزار شد، اولین تلاش برای تحقق آرمان همکاری علمی بین المللی بود که توانست برای نخستین بار کارشناسان رشته های گوناگون در این زمینه را گرد هم آورد.

مارسل سیمون در مقاله خود نخست زیرکانه می‌خواهد به خواننده بقبولاند که مهرپرستان از مسیحیان تقلید کرده‌اند! و سپس چون می‌بیند چنین ادعایی سخت رسواست، تخفیف می‌دهد و شباهتهای آئین‌های دو کیش را می‌پذیرد ولی می‌گوید مجبور نیستیم آنها را متأثر از یکدیگر بدانیم!!

پرسش بنیادی این است که مگر ممکن است این همه شباهت تصادفی باشد؟… راه میانه‌ای وجود ندارد و حتماً و بی‌تردید یکی از دیگری تقلید کرده است. اما کدام یک؟ آیا ممکن است دینی که دست کم ۳۰۰ سال ( از ۱۰۰ ق.م) است از ورود آن می‌گذرد و در اوج اقتدار است از دینی تقلید کند که آیین‌ها و شعایرش هنوز شکل نگرفته‌اند و بزرگان و مؤمنانی را به اتهام کُفر به قتل می‌رسانند؟ آیا مهرپرستی نیاز و حتی امکان این تقلید را داشت یا مسیحیت؟

حدود یک قرن پیش، یک پژوهنده ی انگلیسی با انصاف نوشت : «در ویرایش تازه ی دانشنامه ی بریتانیکا می بینیم که نیم صفحه درباره ی مهر نوشته شده است.شاید به نظر بیاید که می خواهم نظر شما را به دینی ناچیز در میان دین های کهن بکشانم. ولی باید بگویم که هر چند نخواهم توانست شما را به دریافت اهمیتی که این دین دارد بیدار کنم، دین مهر دینی هست و خواهد بود که نقشی جدی در تاریخ پرورش دین و بر مسیحت داشته است.

کمی جستجو آشکار می کند که این دین کهن، که در زمان ما این اندازه کم از آن آگاهی داریم، در دوران چند سده در امپراطوری روم گسترده ترین دستگاه دینی بود، به سخن دیگر، در سده هایی که آن را مسیحی می خوانیم، دین مهر دربرگیرنده ترین دین در جهان غرب بود.

پژوهندگان در این باره همداستان اند. برای پدران کلیسا، دین مهر خطرناک ترین خار در چشم بود و بازمانده های یادمانی آن از دوران امپراطوری روم پذیرش شگفتی آور آن را در میان مردم نشان می دهد.در خود کشور ما [ انگلستان ] که سیصد سال در دست رومیان بود، آن هم در دورا نی که فرض شده مسیحیت در سراسر امپراطوری رخنه و نفوذ داشته، هیچ یادمان و نشانی از مسیحیت به دست نیامده است، حال آن که یادمان هایی که برای بزرگداشت و ستایش مهر بر پا شده فراوان دیده می شود.

در غارهای مهری، پیکرتراشی های مهر و نوشته هایی از این گونه یافت شده است : «به بهترین و بزرگ ترین خدا میترای شکست ناپذیر خداوند روزگاران» ... با این همه نشان که از دین مهر در سده های آغازین مسیحیت مانده است، هزار سال در پی آن می آید که هیچ گونه آگاهی از دین در دست نیست و چنین می نماید که نام فراموش شده ای در اروپاست. حتی در سده های پانزدهم و شانزدهم، باستان شناسان آن زمان یادمان های کشف شده ی مهری را نمایانگر خدایان و قهرمانان افسانه ای روم می پنداشتند»