دولت فاشیسم طبقه

درباره مفاهیم تئوریک

یکی از نظریه‌پردازان برجسته و مطرح مارکسیسم در دوره پس از جنگ جهانی دوم، نیکوس پولانزاس است. نیکوس پولانزاس ، متفکر و نظریه پرداز بزرگ یونانی الاصل در آخرین ماه های سال 1979 در پاریس درگذشت. مرگ زودرس این متفکر بزرگ در سن 43 سالگی، ضایعه ای است جبران ناپذیر.

پولانزاس که متاسفانه در ایران چندان شناخته نیست، قطعا یکی از بزرگترین و با نفوذترین متفکران دهه های اخیر به حساب می آید.

پولانزاس در تحلیل دولت از یک سو برتئوریهای بورژوایی دولت می تازد: برآنان که قائل به وجود طبقات حاکم و مبارزه طبقاتی نیستند و دولت را یک دستگاه سیاسی بی طرف می پندارند که گروه های مختلف در قدرت آن سهیم اند...

اندیشه‌‌های وی با رویکردی ساختاری بیشتر درباره طبقات، سیاست و دولت می‌باشد. آثار عمده پولانزاس در زمینه نظریه مارکسیستی به‌ویژه درباره طبقات اجتماعی، قدرتِ سیاسی و دولت بوده است. مارکسیست‌های ساختاری به بررسی ساختارهای مسلط بر جامعه سرمایه‌د‌اری گرایش دارند.

اقتصاد برای مارکسیست‌های ساختاری بسیار حائز اهمیت است، اما نمی‌توان آن‌ها را با تقلیل گرایانِ اکونومیست یکی دانست.

 آن‌ها به ساختارهای گوناگونِ دیگر به‌ویژه ساختارهای سیاسی و ایدئولوژیک نیز توجه دارند. در حقیقت این مارکسیست‌ها ساختارهای دیگر را صرفاً بازتاب ساختار اقتصادی نمی‌دانند و تنها می‌پذیرند که ساختار اقتصادی در «آخرین مرحله» نقش «تعیین کننده» دارد.

آن‌ها نه تنها اهمیت نظام سیاسی و ایدئولوژیک را می پذیرند، بلکه برای آن‌ها «خودمختاری نسبی» قائلند. به شکلی که این ساختارهای سیاسی و ایدئولوژیک ممکن است راه‌های تحول مستقلی را در پیش گیرند و در هر لحظه‌ای از زمان می‌توانند به‌صورت نیروهای مسلط بر جامعه پدیدار شوند.

مارکسیست‌های ساختاری بر هر ساختار که تأکید ورزند، باز معتقدند که کنشگران انسانی صرفاً جایگاه‌هایی را در این ساختارها پر می‌کنند؛ به این معنی که، کنشگران بیشتر تحت الزام این ساختارها به سر می برند.

با وجود دلالت‌های انفعالی یک چنین دیدگاهی، این ساختارگرایان نمی خواهند نتیجه‌گیری کنند که آدم‌ها فقط باید بنشینند و در انتظار از هم گسیختگی نهایی نظام ساختاری بمانند. به گفته پولانزاس، «اگر ما تنها سیاست صبر و انتظار را در پیش گیریم، هرگز آن روز بزرگ را نخواهیم دید، بلکه فقط شاهد رژه تانک‌ها در نخستین ساعات صبح خواهیم بود».