دُره نادره

نویسنده: میرزا مهدی خان استرآبادی
به اهتمام : سیدجعفر شهیدى
ناشر: انجمن آثار ملی 
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1100
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1341 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو

مروری بر کتاب

به یادبود بنای آرامگاه نادرشاه افشار - تاریخ عصر نادرشاه

میرزا مهدی خان منشی استرآبادی فرزند محمد نصیر، منشی نادر شاه افشار و از مورخان آن دوره است که دو کتاب مشهور جهانگشای نادری و دره نادره را درباره نادر شاه نوشته است.نثر میرزا مهدی بسیار سنگین و مصنوع و دشوار و در عین حال مختصر است و در آن واژه‌های عربی بسیاری به کار رفته است.

به نظر می‌رسد که تحصیلات او در اصفهان صورت گرفته باشد. او زبان‌های فارسی و عربی را به خوبی می‌دانسته است.میرزا مهدی از آیات قرآن به زیبایی در نوشته‌های خود استفاده کرده است. میرزا مهدی خان در سرایش شعر نیز دست داشته است و تخلص او نیز کوکب بوده است. مرحوم محمدعلی خان تربیت تبریزی از نوادگان میرزا مهدی خان است.

 میرزا مهدی در نگارش این کتاب بیش از آن که به فکر روایت تاریخ و بازگویی کشاکش ­های سیاسی و نظامی نادرشاه باشد، همّ خود را متوجه فضیلت­ مآبی و خودنمایی ­های ادبی کرده است. وی در پرداخت کتاب از واژه­ ها و ترکیبات دشوار تازی و پارسی، آیات، احادیث، امثال و اشعار عرب و صنایع لفظی و معنوی بهره برده است. 

این اثر که نثرى مصنوع و متکلفانه دارد، به تاریخ‌ایران‌ از آغاز روى کار آمدن نادر شاه تا کشته شدن او در فتح‌آباد قوچان‌ و روى‌ دادهاى یک ساله ایران پس از مرگ وى مى‌پردازد. انگیزه اصلى نویسنده را خودنمایى مترسلانه دانسته‌اند، اما به هر روى گزارش‌هاى تاریخى سودمند و درخورى نیز در نوشته وى مى‌توان یافت و کتابش را بر اثر انبوهى و انباشتگى واژگان دیریاب فارسى و تازى و آیات و احادیث و امثال و اشعار عربى و برخوردارى از صنایع لفظى گوناگون و کرشمه‌کارى‌هاى مُنشیانه، «نادره نادرات "خواند.

جلوس طهماسب شاه و پایان یافتن دوران پادشاهى محمود افغان و نشستن اشرف افغان در جاى او و کشته شدن خاقان، درون‌مایه گزارش‌هاى بعدى کتاب است. نویسنده هم‌چنین به دگرگونى احوال نادرشاه و تصرف مشهد مقدس و بر پایى نهضت «رایات همایون» به سوى هرات اشاره مى‌کند و با توصیف چگونگى تسخیر اصفهان و فتح ارومیه و تبریز و پس از آن جنگ ابراهیم خان با افغانان و شکست خوردنش، از بازگشت سپاه نادر به خراسان خبر مى‌دهد.

گزارش درباره ازدواج کسانى مانند رضاقلى میرزا، جنگ و صلح شاهان افشارى با دشمنانشان، رسیدن افراد به پادشاهى یا عزل و کشته شدن آنان، لشکرکشى‌هاى نادر به هند و بخارا و خوارزم و دیگر فتوحات و تصرف‌هایى که در دوران افشاریان رخ داد، شرح حال جانشینان وى و ویژگى و شمار فرزندان و بازماندگان آنان، کشته شدن نادر و سرانجام پادشاهى على‌شاه و جلوس شاهرخ میرزا در خراسان و ابراهیم‌خان در تبریز، مهم‌ترین بخش‌هاى کتاب به شمار مى‌روند. برخى از روى‌دادها مانند «تذهیب قبه نجف» یا توصیف مکان‌هایى مانند قلعه کلات، در پى این مباحث اصلى آورده شده‌اند...