درآمدی بر دانشنامه تاریخ پزشکی در اسلام و ایران

نویسنده: مهدی محقق
ناشر: دانشگاه تهران ، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل
زبان کتاب: فارسی - انگلیسی - عربی
تعداد صفحه: 451
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

 فرهنگ الفبائی اصطلاحات پزشکی و داروشناسی 

به پیوست طرح مقدماتی تدوین دانشنامه تاریخ پزشکی در اسلام و ایران

تصمیم بر گردآوری مجموعه حاضر آن گاه گرفته شد که امید آن که این کار سترگ و طرح بزرگ به زبان فارسی در ایران انجام گیرد، قطع شد؛ هر چند برخی از نهادهای علمی کشورهای خارجی اظهار تمایل کردند که اگر به زبان عربی یا انگلیسی تدوین گردد، آن را مشمول حمایت طرح های تحقیقاتی خود قرار خواهند داد.

تعاریفی که برای اصطلاحات آورده شده، در برخی از موارد به صورت شرح الاسم که به کتاب های کهن لغت ارجاع داده شده و در برخی دیگر از تعریف بالحد یا تعریف بالرسم بر پایه متون معتبر پزشکی و داروشناسی استفاده شده است و پیوستگی منطقی و زمانی در تعریف های مختلف از یک مدخل مورد نظر نبوده است.

در اسلام به علم پزشکی اهمیت بسیار داده شده و از جملهٔ شریف‌ترین علوم به شمار می‌رود. یکی از منابع مهم پزشکی در جهان اسلام، آثار پزشکی ایرانی بوده، چه آنکه در پیش از اسلام در ایران، علم پزشکی و داروشناسی و گیاهان دارویی، رونق و رواجی فراوان داشته و پزشکان یکی از طبقات ممتاز جامعه بوده‌اند. اسلام که حد و مرزی برای بهره‌برداری از علم و دانش نمی‌شناخت، نه تنها از طب ایرانی، بلکه از طب هندی نیز استفاده کرد و با توجهی که دانشمندان بزرگ اسلامی به پزشکی داشتند این علم گسترش بسیار پیدا کرد و شعبه‌ها و فروع زیادی در آن پیدا شد که این تنوع گاه به موضوعات آن علم مرتبط می‌شود، همچون پزشکی و دام‌پزشکی و داروشناسی و معرفت عقاقیر و گیاهان دارویی، و گاه به کیفیت درمان، همچون کیّ، جبر، عمل‌الید، و گاه به حالت‌های مختلف انسان‌ها هنگام معالجه و درمان، همچون تدبیر الاصحّاء (پزشکی و نگاهداشت کسانی که از سلامتی برخوردارند) و تدبیر الحبالی (پزشکی و نگاهداشت سلامتی زنان آبستن به‌منظور سالم نگاه داشتن کودک در رحم) و تدبیر الصبیان (پزشکی کودکان) و تدبیر المشایخ (پزشکی سالخوردگان).

دانشمندان اسلامی آنچه را در قرآن و احادیث دربارهٔ حفظ صحت و سلامتی و جلوگیری از بیماری‌ها وارد شده‌بود، گردآوری کردند که در این نوع کتاب‌ها دستورهای کلی برای حفظ و نگاهداشت سلامتی داده شده‌است. گذشته از این مجموعه‌ها، پزشکان بزرگ کتاب‌های مفرد یا تک‌نامه‌هایی دربارهٔ بیماری‌های گوناگون تألیف کرده‌اند.

با توجه به اهمیت و گستردگی سابقهٔ علوم پزشکی و فنون وابسته به آن در جهان اسلام عموماً و کشور ایران خصوصاً، ضرورت نشر دانشنامهٔ تاریخ پزشکی که در آن همهٔ ابعاد موضوع، مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد احساس می‌شد. از جملهٔ موضوعات چنین مجموعه‌ای معرفی دانشمندان بزرگ و کتاب‌های ارزنده و اندیشه‌های ابتکاری آنان است. نام بیماری‌ها و تعاریف آن‌ها و روش‌های درمان، نام بیمارستان‌ها و دارالشفاها، ادویهٔ مفرده و مرکّبه، آلات و ابزار جراحی، گیاهان دارویی با ذکر معادل خارجی و سوابق لاتینی و یونانی و جز این‌ها از جملهٔ موضوعات دیگر این کتاب است.