در گستره زوال ؛ جستاری در ادبیات و زبان

در گستره زوال

نویسنده: احمد نوردآموز
ناشر: اکسیر قلم
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 226
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1391 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

جستاری در ادبیات و زبان

مجموعه حاضر شامل جستارهایی است در قلمرو زبان، شعر و ادبیات هر یک از مقالات به مناسبتی فراهم آمده است بنابراین دارای شرایط و ویژگی¬های زمانی خاص خود است. با اینهمه، سیاق کلی همه نوشته¬ها معطوف به هدف و غایتی است یکّه: رابطه زبان و انسان.کتاب دارای دو بخش است. بخش نخست، سیری است در فضای داستان و ادبیات داستانی.بخش دوم کنکاشی است در چگونگی و ماهیت شعر و ارتباط آن با زبان.تمامی نوشته‌ها بنا بر سرشت موضوعی خود دارای صبغه‌ای فلسفی است.

...در قلمرو نثر (داستان) بیشتر به آثار و جهان کافکایی نظر داشته‌ام و در مورد شعر که به باور من بنیادی‌ترین فراخنای فعالیت ذهنی و ذوقی انسان است، سیر در افقی پی گرفته می‌شود که پهنه حضور پیشا عقلی انسان را در پرتو رابطهی زبان، انسان و جهان ترسیم می‌کند. هر دو بخش کتاب حاصل مداقّه و درنگ بر روی اندیشه و تأمّلات معاصر و شعر و ادبیات امروز است؛ به پهنه‌ای که به واقع دارای ژرفنایی شگرف و گرانش و کمبودهای خاص خود است و با تمام توان حفاظت از میراث بی بدیل و غنای جهان انسانی را به عهده دارد.

كافكا از زمره‌ی نویسندگان است كه بنیانهای آشكار- پنهان مدرنیته را به وضوح تجربه می‌كند. او امكانات داستانی را با زیر ساخت فلسفی به وحدت می‌رساند. اما هرگز به دام فلسفه‌گویی نمی‌افتد و بنیان اندیشه فلسفی را به حوزه امكانات داستانی برمی‌كشد؛ امری كه در گوهر بنیادین صورت و زیرساخت اندیشه را در تعاملی بی‌نظیر واقع می‌كند بی‌آنكه آن دو را به دیگر را فروكاسته باشد.

كافكا نه داستان‌نویسی است كه فاقد چشم‌انداز كلی فلسفی نسبت به هستی باشد نه در بیان این جهان به نفی امكانات داستان و رمان گرفتار می‌آید. امكانات تفكر داستانی برای او، عرصه‌ای را فراهم می‌آورد كه در آن تفكر فلسفی به بنیانی زیبایی‌شناختی مبدل می‌شود. در واقع رمانهای كافكا یا به عبارتی صورت رمانهای او امكانات پنهان و بالقوه فلسفی را تعیینی آشكار می‌بخشد به گونه‌ای كه زمان به مثابه ژانر نوین در كنار فلسفه چهره‌ی هستی را آشكار می‌كند و این امكانی است كه دارای سویه‌های زبان‌شناختی قابل ملاحظه‌ای نیز هست.این نكته زمانی برجسته‌تر می‌شود كه هنر زمان در بستر فرهنگ عمومی خود را به تثبیت می‌رساند و گاه پابه‌پای شعر، سپهر خاطرات و آمال تاریخی انسان را غنا می‌بخشد.

جهان كافكا جهان اشغال شده و به غارت رفته‌ای است و پذیرفتن واژگونی آن یك قانون است. بنابراین در بستر نوشته‌های او مسخ‌شدگی یك موقعیت بشری است و نویسنده در این موقعیت كلی است كه زندگی‌نامه‌ی شخصی خود را در فرم رمان ارائه می‌كند. از این رمانهای كافكا نه صرفاً گزارش اجتماعی یا چالش با معنایی متافیزیكی بل بازنویسی بیوگرافی انسانی است كه به مفهومی دور از خود تكثیر می‌شود. اما اگر نوشته‌های كافكا را صرفاً اتوبیوگرافی بدانیم اندكی مشكوك به نظر می‌رسد چرا كه نویسنده هرگز نمی‌تواند یك فرد باشد به گونه‌ی یك شهروند ساده....

تنگنای تکنیک ٬ تنگنای تکنولوژیک نیست. هنر که به نوعی بنیادین ترین تعریف ساختن است و صورت سازی یا تصویرگری آن شالوده نهانی و نهایی آن است فارغ از اقتدار تکنیک به سرانجام و فرجامی نیک نمی رسد. اما رابطه تکنیک و هنر آنجا متباین می گردد که در چشم اندازی به شدت محدود کننده و کرانمند انسان تاریخی ٬ انسانی که تن به پذیرش سلطه خط تاریخ سپرده و در بیگانگی با خویش به سر می برد ٬ فهم و شناخت چیزها غایتی جز تسخیر و به تملک درآوردن عالم طبیعی و به تبع آن جهان انسانی در پی ندارد.

فهرست

سیری است در فضای داستان و ادبیات داستانی
چگونگی و ماهیت شعر و ارتباط آن با زبان