داستایوفسکی ؛ نقدی بر عقاید و نظریات 

داستایوفسکی

نویسنده: آندره ژید
مترجم: حمید جرایدی
ناشر: شرکت توسعه کتابخانه های ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 239
اندازه کتاب: وزیری  - سال انتشار: 1364 - دوره چاپ: 1

کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب 

نقدی بر عقاید و نظریات 

آندره ژید در حال حاضر از پیشوایان ادب فرانسه بشمار می‌رود اولین کتاب او که توجه دوستداران ادب را به خود جلب کرد کتاب "رذل" بود. از آن پس، طی بیست سال فعالیت ادبی چنان نزد ادب دوستان جای گرفت که هیچیک از مولفان معاصر فرانسوی نتوانستند چنان تاثیر عمیقی بر دل ایشان بجای گذارند. تاثیر او بر جامعه نویسندگان جوان فرانسه که آثارشان در نشریه "نوول رو و فرانسه" بچاپ می‌رسد با توجه به اینکه آندره ژید از ابتدای انتشار نشریه مذکور همکاری نزدیک با آن داشته بسیار عمیق و غیر قابل قیاس با سایر نویسندگان بنام فرانسه است.

...داستایوسکی در آثار خود شخصیت‌هایی را حلاجی می‌کرد که حتی آدمکشی را زیر لوای مرام و اعتقادات ایدئولوژیک خود موجه می‌دانستند. به همین خاطر آثار این نویسنده در تمام سال‌هایی که از آن می‌گذرد، چه در دوران قدرت گیری حکومت‌های تمامیت خواه قرن بیستم و چه امروزه که «کارزار علیه ترور» در جریان است، با چالش‌های زمانه تناسب دارند. او به خصوص به افکار و ایده‌هایی که پس از ده سال تبعید و بازگشت به سن پترزبورگ در میان روشنفکران رواج یافته بود به دیده شک می‌نگریست.

داستان هایی که داستایفسکی در این کتاب نقل می‌کند در قالب یک طنز سیاه و گزنده، روشنفکران هم دوره خود را به خاطر بازی کردن با ایده‌های انقلابی بدون آنکه بدانند انقلاب در عمل به چه معنایی است به نقد می‌کشد. داستان هر کتاب را در واقع می‌توان نسخه‌ای از حوادث واقعی دانست که در زمانی که داستایفسکی مشغول نگارش کتاب بود اتفاق می‌افتاد.

آندره ژید نویسنده معروف فرانسوی در این کتاب داستایوسکی (1881 – 1821م) را از روی نامه ها و نوشته هایش نقد کرده است. وی در بررسی نامه ها، ترجمه ین بی استوک را ملاک قرار داده است. در این اثر، درباره شخصیت داستایوسکی از روی آثارش نیز سخن رفته است و گوشه هایی از آثار او در خلال نقد آورده شده است. بخش عظیمی از این کتاب، سخنرانی آندره ژید در تماشاخانه «ویوکولومبی یه» است که به مناسبت صدمین سالگرد تولد داستایوسکی برگزار شده بود. 

... تاریخ در فرآیند تبدیل شدن به شکلی ادبی نه راهی مستقیم که گاه راهی معکوس یا آمیزه یی پیچیده از این دو را می پیماید. اینجاست که اهمیت فرم نه از آن زاویه که کارشناسان ادبیات به آن نگاه می کنند که از زاویه یی دیگر یعنی از زاویه یی که محل تلاقی ادبیات با سیاست و تاریخ است آشکار می شود. چراکه به تعبیر فردریک جیمسن فرم یک اثر ادبی بیش از محتوای آشکار آن می تواند زمینه های پنهان و سرکوب شده تاریخ را آشکار کند.

اما برای درک این رابطه نه فقط درک زمینه تاریخی که متن در آن شکل گرفته و حتی درک آینده یی که بخشی از متن پا به پای آن در حال شکل گرفتن است که دانستن ارتباط شخصی نویسنده با این زمینه تاریخی هم ضروری است و اینجاست که پای زندگینامه، نامه های خصوصی، یادداشت های روزانه و خصوصی ترین و پنهان ترین زوایا و لایه های زندگی یک نویسنده به تفسیر آثار او باز می شود. هرچند نه به این شکل ساده لوحانه که تمام وقایع یک اثر ادبی تنها با ارجاع به زندگی خصوصی نویسنده معنا شوند، که این نیز خود یکی از شیوه های نقد دانشگاهی برای شفاف سازی و راززدایی از متن و مقید کردن آن به کوچک ترین محدوده از تجربه زیسته نویسنده است.

حال آنکه زندگینامه بخشی از ماده خام منتقد است برای درک چگونگی تبدیل امر خصوصی به امر عمومی در رمان و نحوه رابطه نویسنده با تاریخ و نحوه ادبی کردن این تاریخ. گرچه در این میان شاید زندگینامه به دلیل رابطه نه چندان سرراستش با متن رمان گول زننده ترین و خطرناک ترین ماده خام در دست منتقد باشد. گاه بین بی ارتباطی آشکار متن رمان و زندگی خصوصی نویسنده رابطه یی عمیق تر وجود دارد که مثلاً خود را به صورت تلاشی برای مخدوش کردن زندگی واقعی از راه متن یا به صورت شکاف میان شکل و زمینه تاریخی پدیدآورنده آن آشکار می کند.

روایت کتاب از زندگی داستایفسکی و چگونگی شکل گیری رمان هایش روایتی است مبتنی بر مستنداتی که از زندگی خصوصی و مقطعی از تاریخ روسیه که داستایفسکی در آن زندگی می کرد به جا مانده است.