خوز و خوزی در مکتب پزشکی ایران

نویسنده: محسن ناصری - فرزانه غفاری - علی اکبر ولایتی
ناشر: المعی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 249
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1390 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب  

منطقه خوز که شامل مناطق جنوب و جنوب غرب ایران می باشد با داشتن پیشینه بسیار غنی در زمینه وجود بزرگان طب و داشتن سبکی منحصر به فرد ایجاد کننده طب ویژه ای گردیده اند که به مکتب خوزی معروف است . «خوز» نام سرزمین خوزستان است و به اهالی آن «خوزی» گفته می‌شود که هنگام نسبت دادن کسی به آنجا از «خوزی» استفاده می‌شود. این قوم با ویژگیهای رفتاری خاص و دارای زبان خاص به نام زبان خوزی بودند. آنها پس از مدتی، ساکن سرزمین وسیعی شدند که به نام ایشان، خوزستان خوانده شد.

یکی از ولایات سرزمین کهن خوزستان، جندی شاپور بود و خوزیان، گروهی از اندیشمندان مکتب پزشکی جندی‌شاپور بوده‌اند که با تألیف کتاب‌هایی مانند: «کناش الخوز»، «جامع الخوز» و «شوسماهی للخوز» نظرات ارزشمندی از مکتب پزشکی ایران را در عرصۀ دنیای پزشکی ارائه نمودند. هرچند این آثار اکنون در دسترس قرار ندارد، اما خوشبختانه با گردآوری نقل قول‌هایی از خوزیان که با عنوان «خوز» و «خوزی» در برخی امهات منابع پزشکی مانند: حاوی رازی و قانون ابن سینا ذکر شده، قسمتی از آراء آنان در حوزۀ علم مفردات و قرابادین و تا حدی علم معالجات مدوّن و مشخص گردید.

این کتاب در چهار بخش تنظیم گردیده است. خوزیان در تاریخ که در آن، جغرافیای خوز، لغت‌شناسی خوز، زبان و گویش خوزی، خط و دبیره خوزی، خوزیان و جندی شاپور، دانشگاه جندی شاپور، اساتید دانشگاه جندی شاپور و سرانجام جندی‌شاپور به چشم می خورد.بخش دوم کتاب بازیابی و ترجمه نظرات خوزیان از منابع چهارگانه نام داردِ و بخش سوم هم کتاب مفردات پزشکی و قرابادین خوزیان و بخش چهارم نیز بحث و بررسی درباره یافته‌های مربوط به خوز و خوزی.

دیرینگی تاریخ پزشکی ایران به حدود ده هزار سال قبل می‌رسد و این در حالی است که طبّ مصری 5000 سال، آیورودا یا مکتب پزشکی هند حدود 6500 سال و طبّ یونانی 7500 سال بعد از مکتب پزشکی ایران شکل گرفته‌اند. در شهر سوخته منطقۀ سیستان، باستانشناسان، چشم مصنوعی مربوط به حدود 5000 سال قبل را در قبرزنی یافتند که حاکی از آگاهی ساکنان منطقه از تشریح چشم بوده است. در شهداد استان کرمان داروی لایه‌پردار پوستی متعلق به 3000 ق.م کشف شده است. طبّ دوران اوستایی، طبّ دوران هخامنشی، مکتب پزشکی جندی‌شاپور و مکتب پزشکی خوزیان، نقاط عطفی در پیشینۀ تاریخ پزشکی ایران محسوب می‌شوند.

دانشگاه جندی‌شاپور در قرن سوم میلادی شکل گرفت و در بخش پزشکی از مکاتب مختلف یونانی، هندی، سریانی و ... استفاده کرد تا اینکه پس از مدتی مکتب پزشکی ایران را به آستانه جدیدی از دانش و معرفت پزشکی رساند. به طوری‌که این مکتب بدانجا رسید که حدود پنج قرن از سردمداران توسعۀ پزشکی جهان گردید. هنوز هم پس از گذشت قرن‌ها، توصیه‌ها، تجربیات و نظرات اساتید و دانشمندان آن، همچنان مورد استناد و استفادۀ اندیشمندان پزشکی جهان قرار می‌گیرد. خوزیان و یا به اعتقاد اغلب محققین، جندی‌شاپوریان، گروهی از اندیشمندان همین مکتب پزشکی بودند.