خشونت و نظام های اجتماعی

خشونت و نظام های اجتماعی

نویسنده: داگلاس سی نورث , جان جوزف والیس , بری واینگاست
مترجم: بهنام ذوقی رودسری
ناشر: شیرازه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 506
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1397 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

 چهارچوب مفهومی برای تفسیر تاریخ مکتوب بشر

همه ی جوامع باید با احتمال وقوع خشونت مواجه شوند، و این کار به روش های مختلفی انجام می پذیرد. این کتاب ارزشمند، مسئله ی خشونت را درون یک علم اجتماعی و چارچوب تاریخی بزرگتر می گنجاند و ارتباط تنگاتنگ رفتارهای اقتصادی و سیاسی را به ما نشان می دهند. اغلب جوامع، خشونت را با کنترل سیاسی اقتصاد مهار می کنند و امتیازهای ویژه ی اقتصادی به وجود می آورند.

این امتیازهای ویژه، استفاده از خشونت توسط افراد قدرتمند را محدود می کند، اما انجام این کار، جلوی توسعه ی اقتصادی و سیاسی را می گیرد. جوامع مدرن اما از سوی دیگر، دسترسی به نهادهای اقتصادی و سیاسی را باز می گذارند و جلوی رقابت در این عرصه ها را نمی گیرند. کتاب خشونت و نظم های اجتماعی، درکی جامع و دقیق را از چگونگی کارکرد این دو نظم اجتماعی به مخاطبین می بخشد.

طرفداران توسعه مدرن با یک تناقض مواجهند: چرا تعداد زیادی از کشورهای در حال توسعه موفق به انتخاب سیاست هایی نشدند که اقتصاددانان استدلال می کنند بهبود پارتویی هستند؟ در توصیه های آنها، چیزی قرار دارد که بر بنیادی نادرست واقع گشته است.

در یک کتاب جدید، ما سه نفر سعی کردیم تا به پرسش بالاتوجه نموده و نگاهی وسیع به تاریخ مکتوب بشر داشته باشیم. جهان بشری، دو انقلاب اجتماعی خارق العاده را پشت سرگذاشته است که هر دو تغییرات بنیادی در ذخیره دانایی به وجود آورده اند.

نخستین انقلاب در 10000 سال پیش شروع شد: کشف کشاورزی، رشد جوامع بزرگتر، پیدایش نخستین شهرها و ظهور سازمان های اجتماعی سلسله مراتبی. دومین انقلاب اجتماعی حدود دویست و پنجاه سال قبل شروع شد: کشف تکنولوژی های صنعتی جدید، ظهور دولت- ملت ها و پیدایش سازمان های سیاسی و اقتصادی جدید و پیچیده. این دو انقلاب، روش های جدید سازماندهی تعامل انسانی و نظم بخشی در جوامع را به ارمغان آوردند. چارچوب مفهومی ما، زیربنای منطقی دو نظم اجتماعی جدید و فرآیندی را که جوامع از یک نظم اجتماعی به نظم دیگر گذر می کنند، ترسیم می کند.

ما نخستین نظم اجتماعی جدید که ده هزارسال قبل ظاهر شد را دولت طبیعی می نامیم. دولت های طبیعی دولت های هستند که از نظام سیاسی برای تنظیم رقابت اقتصادی و ایجاد رانت های اقتصادی استفاده می کنند؛ آنها سپس از این رانت ها برای نظم بخشیدن به مناسبات اجتماعی، کنترل خشونت و برقراری همکاری اجتماعی استفاده می کنند. دولت طبیعی، تاریخ بشر را متحول ساخت؛ حقیقتاً نخستین دولت های طبیعی، فنون ساخت و ثبت و ضبطی به وجود آوردند که منجر به شروع تاریخ مکتوب بشری شد. اکثر مردم جهان امروزی، هنوز در دولت های طبیعی زندگی می کنند.

سپس منطق دومین نظم اجتماعی جدید- جامعه دسترسی باز - را ملاحظه می کنیم که در انتهای قرن هجدهم و ابتدای قرن نوزدهم در معدود جوامعی ظاهر شد. همانند ظهور دولت های طبیعی، جوامع دسترسی باز، تاریخ بشر را به شیوه بنیادی متحول ساخت. احتمالاً 25 کشور و 15درصد جمعیت جهان در جوامع دسترسی باز زندگی می کنند؛ 175 کشور دیگر و 85درصد جمعیت در دولت های طبیعی زندگی می کنند. جوامع دسترسی باز، رقابت اقتصادی را به شیوه ای تنظیم و قانونمند می کنند که رانت ها از میان برود و از رقابت برای نظم دادن به روابط اجتماعی استفاده می کنند. سرانجام توضیح می دهیم که چگونه جوامع از دولت های طبیعی به جوامع دسترسی باز گذار می کنند.

2 - چارچوب مفهومی

در نظم اجتماعی بدوی، تعامل انسانی عمدتاً از طریق تعامل تکراری چهره به چهره اتفاق می افتد؛ همه روابط، شخصی هستند. اندازه معمول واحد تعامل انسانی، دسته های حدود بیست و پنج نفری هستند. میزان خشونت در درون گروه ها و بین گروه ها بسیار بالااست.

دولت طبیعی، یک راه حل برای این خشونت فراهم می سازد که حک کردن اعضای قدرتمند جامعه در ائتلافی از فرادستان نظامی، سیاسی، دینی و اقتصادی است. فرادستان جملگی امکان دسترسی انحصاری به منابع ارزشمند یا فعالیت های با ارزش و توانایی تشکیل سازمان هایی مورد احترام جامعه بزرگتر را دارند.

دسترسی محدود به فعالیت ها، سازمان ها و امتیازات، رانت هایی برای فرادستان تولید می کند. چون اگر خشونت راه بیفتد این رانت ها کاهش می یابد، خلق رانت، فرادستان را قادر می سازد تا تعهد معتبری به همدیگر جهت محدود کردن خشونت بدهند. به علاوه چون صلح و آرامش بستگی به توازن منافع درون ائتلاف حاکم دارد، نظم های دسترسی محدود نسبت به تغییراتی که منافع فرادستان را تغییر می دهد، حساس هستند. در نتیجه، دولت های طبیعی باثبات و نه ایستا هستند. در مقایسه با نظم های بدوی، نظم دسترسی محدود مشخصاً اندازه جوامع را گسترش می دهد. سلسله مراتبی از فرادستان، روابط شخصی برقرار می کنند که کنترل ائتلاف حاکم را گسترش می دهد.

مناسبات شخصی در دولت های طبیعی منجر به تعامل چهره به چهره سنتی می شود. در دولت های طبیعی کاملاً توسعه یافته، امتیازات فرادستان شامل کنترل بر سازمان های اجتماعی قدرتمند از قبیل نهادهای دینی، دولت، دادگاه ها و واحدهای نظامی می شود.

نظم دسترسی باز بر پایه دستاوردهای سازمانی دولت طبیعی بنا شده است، اما حقوق شهروندی را به بخش های دایماً فزاینده از جمعیت گسترش می دهد. همه شهروندان قادر به تشکیل سازمان های اقتصادی، سیاسی، دینی یا اجتماعی هستند تا هر تعداد وظایف را که می خواهند انجام دهند. تنها عمل ممنوع شده کاربرد خشونت است. برخلاف دولت طبیعی که منافع فرادستان و غیر فرادستان را فعالانه دستکاری می کند تا نظم اجتماعی برقرار سازد، نظم دسترسی باز به افراد اجازه می دهد تا منافع خویش را از طریق سازمان ها تعقیب کنند. افراد مثل همیشه به واسطه وجود رانت های اقتصادی در بازارهای سیاسی و اقتصادی انگیزه پیدا می کنند، اما آزادی ورود موجب رقابتی می شود که به چنین رانت هایی حالت موقتی می بخشد.