خاطره ها 

نویسنده: محمد محمدی ری شهری
ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 2767
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1394 _ 1388 - دوره چاپ: 4 _ 2

مروری بر کتاب

مصور

تاریخ انقلاب اسلامی، سراسر درس و تجربه و عبرت است، هرچند که متاسفانه به نحو شایسته ثبت و ضبط نشده و مورد تحلیل و ارزیابی و عبرت‌اندوزی قرار نگرفته است.ثبت خاطرات چهره‌های شاخص در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین چهره‌هایی که بعد از پیروزی انقلاب در پست‌های و موقعیت‌های کلیدی نظام قرار داشته‌اند، یکی از مهمترین راه‌های ثبت و ضبط گنجینه گرانبهای تاریخ انقلاب اسلامی است.حجت الاسلام محمد محمدی ری‌شهری یکی از همین چهره‌های شاخص است که سابقه‌ای طولانی در دوران مبارزات قبل از پیروزی انقلاب اسلامی دارد و بعد از آن نیز انجام مسئولیت‌های مختلف و مهمی برعهده وی بوده است.

وی یکی از مبارزین فعال در دوران نهضت امام خمینی(ره) است. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولیت‌های حساس و سرنوشت‌سازی را در رابطه با حوادث مهم کشور برعهده داشته است. حوادث مهم و سرنوشت‌ساز دهه‌های اول انقلاب، کودتای «پادگان نوژه»، توطئه‌ی قطب‌زاده، سلب صلاحیت مرجعیت از آقای شریعتمداری و مهمتر از همه، جریان مهدی هاشمی و بالأخره، برکناری قائم مقام رهبری، ارتباط نزدیکی با مسئولیت‌های ایشان داشته است و خاطرات ایشان در مورد حوادث مذکور می‌تواند هرگونه ابهامی را برای نسل جوان، بخصوص پژوهشگران، برطرف نماید.

وی که در حدود دو دهه مسئول بعثه مقام معظم رهبری در عربستان و سرپرست حجاج ایرانی بوده است، در این مدت خاطرات خود را با دقت قابل توجهی ثبت و ضبط کرده و حالا بعد از ۶ سال از پایان مسئولیتش در بعثه رهبری، شرح کامل حوادث و اتفاقات روزهای مسئولیتش را در جلد پنجم خاطراتش منتشر کرده است.او که تا پیش از قبول این مسئولیت در سمت‌هایی همچون وزیر اطلاعات و دادستان کل کشور فعالیت داشته است؛ پیشتر خاطرات خود را از فعالیت‌هایش در آن دوران در قالب چهار جلد کتاب منتشر کرده بود.

ولی اهمیت جلد پنجم خاطرات او از آن جهت بیشتر است که وی با روایت خاطرات خود به عنوان نماینده رهبری در حج، به نوعی روابط سه رئیس جمهور گذشته کشورمان (هاشمی رفسنجانی، خاتمی و احمدی‌نژاد) در ارتباط با آل سعود می‌پردازد و نگاه‌ هرکدام از دولت‌ها را نسبت به این موضوع بررسی می‌کند. به همین خاطر که وقتی برای اولین بار در نمایشگاه امسال کتاب تهران وارد بازار نشر شد، با استقبال بالای مخاطبان روبرو شد.

شیوه بیان حوادث در این کتاب دارای نظمی منطقی و منسجم است که به خوبی توانسته شرایط حاکم بر حج هر سال را نمایش دهد؛ چه اتفاقاتی که پیش از اعزام کاروان‌های حج هرسال در داخل کشور و در میان دولتمردان به وقوع پیوسته است و چه حوادثی که در جریان برگزاری مراسم حج برای مسئولان و زائران ایرانی پیش آمده است.همچنین تکمیل این اطلاعات با ضمایمی نسبتا کامل از اسناد و مدارک مربوط به بسیاری از این حوادث باعث شده تا مباحث مطرح شده در کتاب مسندتر شوند.

تصاویر منتشر شده در پایان کتاب که به صورت آلبوم عکس سالیانه‌ از هرکدام از سال‌های حضور حجت الاسلام ری شهری در بعثه رهبری در آمده است، یکی دیگر از بخش‌های جالب کتاب است که در آن تصاویری از حضور علما و چهره‌‎های شاخص جهان تشیع در هنگام حضور در بعثه رهبری به ثبت رسیده است....

 یكی از جریان‌های خطرناك كه همواره هویت دینی و استقلال ملی را پس از وقایع شهریور 1320 تهدید می‌كرد، فعالیت حزب توده بود. این حزب كه در زیر چتر حمایت شوروی پس از فروپاشی خیمه‌ی استبداد رضا شاهی تأسیس شد، در راستای اهداف بیگانگان می‌كوشید. حكومت پهلوی پس از واقعه‌ی سوءقصد به شاه، حزب را غیر قانونی اعلام كرد؛ با این همه نهضت ملی شدن صنعت نفت چند صباحی عرصه را برای فعالیت و تنش‌آفرینی حزب باز كرد كه این فرصت نیز با اعدام گروهی از افسران عضو حزب پس از كودتا به اتمام رسید.

از آن زمان به بعد دوران آوارگی و دربه دری اعضای حزب فرا رسید و آنان اروپای شرقی را مأمن خود گزیدند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) كمیته‌ی مركزی حزب به ایران آمد و فعالیت خود را شروع كرد. در این برهه حزب توده با تظاهر به طرفداری از «خط امام» قصد داشت تا در ارگان‌های مختلف نظام اسلامی نفوذ كرده و همانند تمامی احزاب سیاسی چپ با كودتا قدرت را به دست گیرد، اما با عنایت پروردگار متعال نیروهای اطلاعاتی نوپای نظام جمهوری اسلامی شبكه‌ی جاسوسی پیچیده‌ای را كشف كردند كه موجب حیرت تمامی دستگاه‌های اطلاعاتی جهان شد.

این كتاب به جریان محاكمه هشت گروه از نفوذی‌های حزب توده در نیروهای مسلح می‌پردازد. توصیفات حجه‌الاسلام ری شهری از جریان دادگاه بسیار جاندار و روشن‌بخش اغلب نكات پنهان مسئله است. با این حال اعترافات اعضای حزب پس از دستگیری بر جاسوسی خویش، نكات آموزنده‌ی بسیاری نیز دارد. این خاطرات كه در نوع خود بی‌نظیر است، اعترافات افرادی را بازگو می‌كند كه نزدیك به نیم قرن برای استیلای بیگانه بر این مرز و بوم كوشیدند....

در ادامه‌ی‌ دفتر سومِ خاطره‌ها ، در تبیین‌ خاطره‌های‌ دورانِ تصدّی‌ وزارت‌ اطلاعات‌ به‌ بازگویی‌ خاطره‌هایی‌ از قصّه‌ی‌ بركناری‌ آقای‌ منتظری‌ از قائم‌ مقامی‌ رهبری‌ رسیدم‌. ابتدا این‌ داستان‌ را در دفتر چهارم‌ خاطره‌ها قرار دادم‌؛ امّا با تأمل‌ دریافتم‌ كه‌ این‌ فصل‌، به‌ دلیل‌ اینكه‌ بررسی‌ و تحلیل‌ بُرهه‌ای‌ حسّاس‌ از تاریخ‌ رهبریِ نظام‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ است‌، بهتر است‌ عنوانی‌ مستقل‌ داشته‌ باشد. بدین‌ ترتیب‌، فراتر رفتن‌ از چارچوب‌ خاطره‌نویسی‌ در این‌ دفتر نیز قابل‌ توجیه‌ خواهد بود.

بی‌تردید، بركناری‌ آقای‌ منتظری‌ از صحنه‌ی‌ سیاسی‌ كشور و داستان‌ فراز و فرود این‌ شخصیت‌ علمی‌ و سیاسی‌، حسّاس‌ترین‌ و آموزنده‌ترین‌ بخش‌ از تاریخ‌ رهبری‌ و مرجعیت‌ در جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ است‌. از نگاه‌ این‌ قلم‌، پژوهشگران‌ مُنصف‌، با «سَنجه‌ی‌ انصاف‌»، به‌ سادگی‌ می‌توانند آنچه‌ را آقای‌ منتظری‌ درباره‌ی‌ علل‌ بركناری‌ خود، در كتاب‌ خاطراتش‌ (تحت‌ عنوان‌ غوغای‌ بركناری‌ ) آورده‌، ارزیابی‌ كنند تا ضمن‌ آگاهی‌ از مبانی‌ تصمیم‌گیری‌ امام‌ خمینی‌ 1 در مورد بركناری‌ ایشان‌ از قائم‌ مقامیِ رهبری‌، با نمونه‌ای‌ از مظلومیّت‌ و صبر و حوصله‌ی‌ امام‌، در كنار درایت‌ و هوشمندی‌ سیاسی‌ و قاطعیت‌ بی‌نظیر ایشان‌، آشنا شوند.

یكی از بركات استقرار نظام اسلامی احیای حج ابراهیمیِ محمدی است. انقلاب اسلامی با تبدیل سنت‌ها، آداب و مراسم اسلام شیعی به جریانی برای مقابله با حكومت جور به پیروزی رسید و پس از استقرار جمهوری اسلامی، امام خمینی با درك ابعاد مختلف و عمیق مناسك حج، مسائل و مشكلات جهان اسلام را به مسلمانان گوشزد نمودند. امام با معرفی دشمنان اسلام، آتش خشم مقدس و برائت مسلمانان را علیه آنان برانگیختند.

ایشان با تأكید بر برگزاری مراسم برائت از مشركان و معرفی صریح آمریكا و اسرائیل به عنوان دشمنان كینه‌توز مسلمانان، سنت حسنه‌ای را بنیان نهادند كه حتی به رغم كشتار حجاج در حج خونین سال 1366 پس از رحلت ایشان نیز ادامه یافت. در تداوم این مسیر، رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در دوران سكان‌داری نظام اسلامی با تأكید بر برگزاری این مراسم موجب آگاهی‌بخشی به جهان اسلام و «بیداری اسلامی» در سطح جهان اسلام شدند

در بدو حضور در مدینه، گزارش‌ها نشان می‌داد که شماری از زائران ایرانی نه تنها در نماز جماعت مسجد النبی شرکت نمی‌کنند، بلکه موقع نماز در حال بازگشت از بازار و حمل اجناسی هستند که خریداری کرده‌اند!در طول سال‌های متوالی سعی کرده بودیم که زائران ایرانی از نظم و انضباط شایسته‌ای برخوردار باشند وخوشبختانه اکثریت زائران نیز طبق دستورالعمل‌ها و برنامه‌های بعثه رفتار می‌کردند؛ اما در این میان بودند کسانی که رفتارهای نامناسبی داشتند و این به حساب همه گذاشته می‌شد و حیثیت زائران ایرانی را مخدوش می‌ساخت. در میان رفتارهای نامناسب، بیش از هرچیز بازگشت شماری از ایرانی‌ها از بازار به سوی هتل هنگام اذان و برگزاری نماز جماعت، موجب خدشه‌دار شدن وجهه زائران ایرانی می‌گردید. بدیهی است حرکت دسته جمعی زائران کشورهای مختلف هنگام اذان به سوی مسجد النبی و یا مسجد الحرام موجب می‌شد تا کسانی که در جهت خلاف حرکت می‌کردند، کاملا به چشم بیایند. همچنین نشست معدودی از زائران در کنار مغازه‌های بسته به انتظار باز شدن آن‌ها بعد از نماز، بسیار موهن و زننده بود. به هر حال این مشکلی بود که می‌بایست در اسرع وقت، مرتفع می‌شد.

این موضوع در جلسه‌ای با روحانیون و مدیران کاروان‌ها با بازرسان امر به معروف، مورد بحث و بررسی قرار گرفت و پیشنهادهای متعدّدی برای برخورد با آن‌ها مطرح شد. البته این اولین بار نبود که چنین معضلی مورد توجه قرار می‌گرفت، بلکه در سال‌های گذشته نیز با این مشکل مواجه بودیم. از این رو در این جلسه تاکید گردید برای حل ریشه‌ای این معضل باید برنامه‌ریزی‌های لازم در داخل کشور به منظور نهادینه ساختن فرهنگ نماز اول وقت صورت گیرد و در غیر این صورت نمی‌توان انتظار داشت با اقدامات مقطعی در موسم حج، تمامی زائران از حساسیت لازم برای حضور در نماز جماعت برخوردار شوند.      

متاسفانه باید اذعان کرد که در کشور ما فرهنگ اقامه نماز اول وقت به جماعت در سطح مطلوبی قرار ندارد و در این زمینه از بسیاری از کشورهای اسلامی عقب‌تریم.هرچند با برنامه ریزی در طول سال‌های مختلف حج برای حضور یکپارچه زائران ایرانی در نمازهای جماعت، به تدریج شاهد کاهش رفتارهای نامناسب در این زمینه بوده‌ایم، اما همچنان معتقدم تا زمانی که برنامه‌های جامع و درازمدت در داخل کشور برای فرهنگ‌سازی در این زمینه به اجرا در نیاید، این مشکل کم و بیش در موسم حج وجود خواهد داشت....