خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی

نويسنده: غلامحسين ميرزا صالح
ناشر: كوير
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 270
اندازه كتاب: رقعی - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب 

درباره ابراهيم زنجاني، تاكنون كتاب جامعي كه زندگي وي را از آغاز تا فرجام بر رسيده و ابعاد مختلف انديشه و عمل او را «به گونه اي جامع و همه جانبه» تبيين كند به زيور طبع نرسيده است.با پژوهش در منابع گوناگون مي توان به اطلاعات سودمندي درباره او دست يافت كه براي تدوين زندگي نامه وي و رفع برخي از نقاط ابهام آن، مغتنم است.

افزون بر اين، رساله ها، يادداشتها و خاطرات نسبتاً مفصلي از زنجاني برجا مانده كه مطالعه آنها بر دامنه و عمق اطلاعات ما درباره وي افزوده و مي توان از مجموع آنها، پرونده كاملي از گرايشها و مواضع فكري و سياسي او در طول عمر فراهم آورد و به ديده «حكمت و عبرت» در آن نظر كرد.

کتاب در 6 فصل تدوین شده که عناوین آن به ترتیب عبارتند از فصل اول «سرگذشت زندگانی من شیخ ابراهیم زنجانی از سال 1297 هجری قمری بیست و پنجمین سال عمر»، فصل دوم «دوره پنجم زندگانی از سنه 1305 تا سنه 1312 سی و سه سالگی عمر من و حس محبت خانواده و اولاد»، فصل سوم «قسمت ششم عمر یعنی هشت سال از سنه 1312 هجری قمری تا سال 1320 تکاثر در اموال و اولاد»، فصل چهارم «قسمت هفتم عمر من از سنه 1320 قمری تا 1328 یعنی از چهل و هشتم عمر تا پنجاه و ششم تکاثر در اموال و اولاد»، فصل پنجم «مختصری از اساس تاریخ جهان» و فصل ششم «اندکی از تاریخ ایران».

شیخ ابراهیم زنجانی، متولد 1234 و درگذشته در سال 1314، یکی از فضلا و اندیشمندان اهل زنجان و از روشنفکران و آزادیخواهان دوران مشروطه است. وی در مجلس اول مشروطه از شهر زنجان و در مجلس دوم از شهر تبریز و در مجلس سوم و چهارم نیز از شهر زنجان به نمایندگی مردم انتخاب شد. وی پس از انحلال مجلس سوم، برای دوره‌ای کوتاه، ریاست اداره اوقاف کشور را بر عهده داشت.

زنجانی از علاقه‌مندان جدی مطالعه رمان بود که در این کتاب نیز به تفصیل درباره این علاقه خود نوشته است. از میان مهم‌ترین و معروف‌ترین آثاری که زنجانی مطالعه کرده است می‌توان به رمان‌های «سه تفنگدار» و «کنت مونت کریستو» هر دو از الکساندر دوما و «سیاحت نامه ابراهیم بیگ» اثر زین العابدین مراغه‌ای اشاره کرد.

شیخ ابراهیم زنجانی شیفتهٔ علوم جدید بود و آن‌طور که از خاطراتش برمی‌آید همهٔ این علاقمندی‌هاست که او را در جامعهٔ مذهبی و علما تبدیل به چهره‌ای تنها کرد. او بعد‌ها به واسطهٔ سخنرانی‌هایی که در مجلس داشت در بسیاری از خاطره‌نویسی‌های دیگر نامش آمده است.

در دوره اول مجلس مشروطه نماینده شهر زنجان می‌شود و در دور دوم و سوم از تبریز و باز هم از زنجان به مجلس شورای ملی راه پیدا می‌کند، اما زندگینامه و خاطراتش خواننده را تا زمان ورود شیخ به مجلس همراهی می‌کند. با علاقه‌ای که در نوشتن خاطرات در این یادداشت‌ها پدیدار شده احتمالا این خاطره‌نویسی‌ها از آن روزهای پرالتهاب مجلس و مشروطه هم ادامه داشته‌اند.

شیخ ابراهیم زنجانی بی‌هیچ‌ خودسانسوری از روزهای سخت زندگی‌اش نوشته است، از دو دهه ممارستی که برای تحصیل در نجف صرف کرده است، تا روزگاری که از نجف به زنجان باز می‌گردد. مردی که در ‌‌نهایت فقر و تنگدستی سال‌ها پای درس استادان برجسته فقه نجف درس خواند، اما به زودی با دیدن شرایط غیرروحانی که بر روح شهر نجف و زندگی مردمانش حاکم بود کاخ رویا‌هایش فرو ریخت و با واقعیت تلخ جهان آشنا شد. آن‌طور که خودش می‌نویسد در جوانی فکر می‌کرد لابد مردم و ساکنان شهرهای مقدسی همچون نجف و کربلا زیست متفاوتی دارند و آلوده گناه نمی‌شوند.

او بعد از بیست سال با نگاهی دیگر و در حالی که خود را مستغنی از تحصیل فقه و اصول می‌دانست روانه زنجان می‌شود، روحانی ۳۹ ساله به زودی شناخته می‌شود، کلاس درسش پرطرفدار‌ترین مجلس زنجان می‌شود، تنگ‌نظری‌ها دلزده‌اش می‌کند، اما اقامت در تهران را منافی تقوا می‌داند و در عین حال می‌نویسد: «دیگر اینکه ترسیدم فارسی به این خوش‌بیانی ترکی، زبان مادری نتوانم نطق کنم.»