حماسه دده قورقود

حماسه ی دده قورقود

نویسنده: انار رضایف
مترجم: ابراهیم دارابی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 149
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1355 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو ؛ لبه جلد و 5 صفحه ابتدایی کتاب تاب مختصری دارد

مروری بر کتاب

داستانی بر اساس منظومه های دده قورقود کهن ترین اثر مکتوب ترکی

دَدَه‌قورقود نام یکی از قدیمی‌ترین داستانهای اسطوره‌ای ترک‌های اغوز است که در حدود قرن شانزده میلادی به صورت مکتوب در آمده‌است. این مجموعه از ۱۲ داستان به نثر و نظم تشکیل شده و مجموعه پر ارزشی است که زندگی، ارزشهای اجتماعی و باورهای ایل‌های ترکی را نشان می‌دهد. قدمت داستانها مربوط به قرنهای چهاردهم و پانزدهم میلادی می‌باشد.

نام دده قورقود اكنون در دنيا شناخته شده است . شايد گمنامترين جايي كه شناخت كمتري نسبت بدان دارند ايران باشد. غالب دانشگاه هاي بزرگ دنيا آنرا از شاخه هاي تخصصي زبان تركي تدريس مي كنند و ترجمه هاي آن در ادبيات زبانهاي ديگر نيز وارد شده است.  داستانهاي دده قورقود به هزاران سال پيش برمي گردد اما قديمي ترين نسخه خطي استنساخ شده از آن مربوط به سال 444 قمري است و شانزده سال بعد بايد جشن هزاره نسخه خطي آن برپا گردد و یونسکو سال 1999 را به نام دده قورقورد نام گذاری كرده بود.

قدیمی ترین آثار‌ مکتوب ترکی که اولین آن‌ها در قرن هشتم بعد از میلاد تدوین یافته، از بین دست نوشته های سیبری و مغولستان پیدا شده است. در این آثار اوغوزها و ترک ها به عنوان دو اجتماع متمایز نمایانده شده اند که گاهی با یکدیگر در جنگ بوده اند و گاهی همانند بیگانگان، که اغلب تسلط با ترک ها بوده است. با این همه چنانکه محمود کاشغری، لغت شناس قرن یازدهم، نوشته کلمه اوغوز بعدها به یک قبیله ترک گفته می‌شد.

شخصیت دده‌قورقود که کتاب به نام او نامیده شده را یک پیر فرزانه، غیبگو، طالع‌شناس،و اوزان (قابل مقایسه با عاشیق‌های امروزین) و روحانی غز دانسته‌اند. واژه دده به معنی «بابابزرگ» است. اینکه آیا دده قورقود شخصیتی راستین بوده یا داستانی، قابل اثبات یا رد نیست. گوری وجود دارد که به باور مردم، محل خاکسپاری دده‌قورقود افسانه‌ای است. کتاب دده قورقود به زبانها مختلف ترجمه شده‌است. نخستین ترجمه دده‌قورقود به زبان آلمانی در سال ۱۸۱۵ از روی نسخه کتابخانه درسدن در آلمان بود. دست‌نویس دیگر این کتاب در واتیکان است.

دده قورقود که این کتاب پس از وی نام گذاری شده، پیشگو، رهبر بزرگ مذهبی و اوزان اوغوزها است. دده (پدر بزرگ) در ترکی هنوز عنوانی برای مردمان پاک و مقدس است. این اوست که نام جوانان را وقتی که مردانگی خود را به اثبات می رسانند، اعطا می کند و باز این اوست که در زمان دردمندی با اندرزهای خویش چه از نظر فکری و چه از نظر عملی به اوغوزها کمک می کند. او در مجالس اوغوزها قوپوز خویش را می نوازد. قوپوز سازی است که به یاری آن اسامی حماسی را برلب می آورد.

در چهار داستان از این کتاب به تشریح گفته شده است که: « دده قورقود دستان های اوغوز را جمع آوری کرده است». به عبارت دیگر دستان های نوشته شده، اول بار توسط خود وی شکل و مفهوم نپذیرفته اند. مطالعه آخرین بند دستان ها نشانگر این است که: «دده قورقود دستان ها را به دور از وقایع معاصر خود کنار همدیگر قرار می دهد، در اکثر آن ها خودش شرکت دارد، ولی نصفی از آن ها با شعری این چنین یا اندکی متفاوت با آن، آغاز می شوند:

« و اکنون، کجا هستند آن خان ها
  که گفته ام هر دم ز آنان
  زمان جنگید و شد چیره
  و خاک تیره پنهان کرده شان.»

اینها نمی توانند کلمات دده قورقود باشند. می توان بدین سان تعبیر کرد که دده قورقود با طول عمری فوق طبیعی به سر برد و او می توانست درباره دوستان سابقش که همه مرده بودند صحبت کند، ولی طول عمر مثال زدنی او در هیچ جایی از این کتاب ذکر نشده است. می توانیم بگوییم که راوی واقعی ممکن است یکی از عاشیق ها یا اوزان های دلیری باشد که خود راوی است یا روایت دیگران را بازگو می کند، مانند همان اوزانی که در مقدمه برگردان حاضر از قول دده قورقود حرف می زند.